پژوهشي در حيل تخلّص از ربا با تأكيد بر بيع عينه

ربا از مسائل بسيار مهمّي است كه از گذشته هاي دور مورد ابتلاي جوامع مختلف بشري بوده و همواره آسيب هاي اقتصادي و اجتماعي قابل توجهي را به اعضاي جامعه وارد ساخته است. بر همين اساس، در دين مبين اسلام، در خلال نصوص بسياري حكم به حرمت معاملات ربوي شده است. با اين حال، برخي از فقها و انديشمندان مسلمان در آثار خود فصلي را تحت عنوان «حيل تخلّص از ربا» آورده و طي آن، شيوه هايي را معرّفي نموده اند كه از طريق آنها، معاملاتي صورت مي پذيرد كه ظاهري شبيه به معاملات غير ربوي داشته و بر همين اساس، مشمول حكم حرمت ربا نمي شوند. مهم ترين سؤالي كه در اين خصوص مطرح مي گردد حكم استفاده از حيل تخلّص از رباست كه در پژوهش حاضر تلاش شده تا با روش تحليلي - توصيفي ضمن ارائه پاسخي مستند بدان، حكم بيع عينه به عنوان يكي از حيل ربا مورد بررسي قرار گيرد. پيرامون حكم روش هاي فرار از معامله ربوي ميان فقها اختلاف نظر وجود داشته و برخي با استناد به تعارض بكارگيري اين شيوه ها با فلسفه حرمت ربا، قائل به عدم مشروعيّت اين اقدام شده و در مقابل، برخي با تمسّك به منطوق برخي روايات خاص، مدّعي شده اند كه حيل تخلّص از ربا تخصيصاً يا تخصّصاً از حكم حرمت ربا خارج است. بر مبناي پژوهش هاي صورت گرفته، نه تنها استفاده از حيل تخلّص از ربا خالي از اشكال است بلكه مي توان از «بيع عينه» به عنوان شيوه اي در جهت فرار از ارتكاب به معاملات ربوي استفاده نمود.