نقد ديدگاه« تضاد دولت و ملت»

شايع‌ترين و مهم‌ترين ديدگاه مربوط به مناسبات مردم و حكومت در تاريخ ايران، ديدگاه مربوط به «تضاد دولت و ملت» است. اين ديدگاه از جانب محمدعلي همايون كاتوزيان و برخي افراد ديگر ذكر شده است. در ديدگاه كاتوزيان، چرخۀ «استبداد، هرج و مرج، استبداد» درمورد مناسبات مردم و حكومت در تاريخ ايران مطرح شده است. ديدگاه «تضاد» با تعريفي كه از جايگاه ساختار سياسي مي‏ كند به نقش نظام سياسي در نحوۀ تعامل مردم با حكومت در تاريخ ايران اشاره دارد كه همواره نشانگر وضعيت «چالش»، «نزاع» و «درگيري»  بين آن‌ها بوده است. اين مقاله به‌دنبال نقد ديدگاه «تضاد» با بهره‌گيري از رهيافت «‌جامعه‌شناسي تاريخي» است. مدعا اين است كه ديدگاه «تضاد» نمي‏تواند جوهرۀ مناسبات مردم و حكومت در  طول تاريخ ايران را تبيين كند. روش مقاله كيفي و به‌صورت توصيفي ـ تفسيري است. يافته ‏ها حكايت از اين دارد كه با بهره ‏گيري از رهيافت ‌جامعه‌شناسي تاريخي مي‏توان در تعميم ديدگاه تضاد بر كل تاريخ ايران و جوهرۀ آن ترديد كرد، چراكه بستر تاريخي و اجتماعي جامعۀ ايران ديده نشده، لذا مكانيسم ‏هاي تعامل و نحوۀ زيست اجتماعي ايرانيان نيز فهم نشده است. با روش ‌جامعه‌شناسي تاريخي مي‏توان بر تكثر قواعد، تنوع تاريخ و به‌خصوص فضاها و موقعيت ‏هاي متكثر غيرتضادي در مناسبات دولت و ملت در طول تاريخ ايران تأكيد داشت. .