پيوند عرصۀ عمومي و آداب گفت و گو با نگاه به سه نمايشنامه از اسماعيل خلج

عرصۀ عمومي، گردآمدن عده‌اي از شهروندان در يك زمان و مكان و پرداختن به كنش گفت‌وگو را از پيش‌نيازهاي وقوع خود مي‌داند. هدف از گفتگو، رسيدن به وفاق عقلاني و اثرگذاري بر دولت در تصميم‌گيري‌ها است. يورگن هابرماس، قهوه‌خانه را يكي از مصاديق عرصۀ عمومي مي‌داند. عرصۀ عمومي در قهوه‌خانه‌هاي ايران در مقاطعي وجود داشته اما همواره تحت‌نظر و فشار نظام‌هاي حكومتي بوده و نتوانسته حضوري پيوسته، پويا و مفيد داشته باشد. پژوهش حاضر با روش توصيفي تحليلي كوشيد تا پيوندي ميان نظريۀ عرصۀ عمومي هابرماس و قلمرو نمايشنامه‌هاي ايراني برقرار كند. بدين ‌منظور سه نمايشنامه از اسماعيل خلج كه در قهوه‌خانه و ميخانه مي‌گذرند، گزينش شده‌اند. هدف آن بود كه گمانه‌زني دررابطه‌با وجود يا عدم وجود عرصۀ عمومي در دهه‌هاي 1340 و 1350 شمسي، با نگاه به اين نمايشنامه‌ها، آزمايش و سنجيده شود. نتيجه نشان داد كه عرصۀ عمومي در فضاي ميان شخصيت‌هاي اين سه نمايشنامه شكل نمي‌گيرد. مهمترين علت اين فقدان، عدم رعايت آداب گفتگو است. عدم وجود گفتگوي درست، هدفمند و سازنده ميان شخصيت‌ها، به‌عنوان شهروند، موجب شده تا مراوده‌اي ميان دولت و ملت نيز برقرار نشود، دولت از مطالبات شهروندان خود آگاه نشود و معضلات اجتماعي و زيستيِ شخصيت‌ها در فضاي خصوصي ايشان باقي بماند.