معناشناسي «تابعيت علم از معلوم» و بررسي كارآمدي آن در شبهة «علم پيشين الهي و اختيار انسان»

طرفداران نظرية اختيار انسان به شبهة معروف «ناسازگاري علم ازلي الهي با اختيار» پاسخ‌هاي نقضي و حلي داده‌اند. يكي از پاسخ‌هاي حلي، پاسخ مبتني بر قاعدة «تابعيت علم از معلوم» است. مفاد قاعدة مذكور اين است كه علم تابع معلوم است و نمي‌تواند تأثيري در وجوب يا امتناع فعل داشته باشد. سريان اين قاعده به علم خداوند، مورد انكار عده‌اي قرار گرفته است. پژوهش حاضر كه به‌روش توصيفي ـ تحليلي سامان يافته، بعد از گزارش و تبيين پاسخ يادشده، ديدگاه‌هاي مختلف در تماميت يا عدم تماميت اين راه‌حل را بررسي كرده و نشان داده است كه منشأ مخالفت با راه‌حل مذكور، انكار ورود قاعدة تابعيت علم از معلوم در «علم فعلي» است، كه علم پيشين الهي هم از همين سنخ است؛ اما از دو راه مي‌توان از اين پاسخ دفاع كرد: متعلق علم پيشين را معلوم خارجي ندانيم يا اينكه عموميت قاعدة تابعيت و عدم تأثيرگذاري علم بر معلوم را مسلم بدانيم و به علم پيشين الهي هم تسرّي دهيم.