مراتب معرفت به خداوند از نگاه ديونيسيوس و سهروردي

چگونگي معرفت به خداوند از مباحث و دغدغه‌هاي مهم همة مكاتب عرفاني است كه با رهيافت ساير حوزه‌هاي فكري تفاوت معناداري دارد. اين معرفت عرفاني درصدد دستيابي به معرفت بي‌واسطه است كه از آن با عنوان معرفت شهودي ياد مي‌كنند. از ميان عارفان و حكماي دو سنت بزرگ مسيحيت و اسلام مي‌توان ديونيسيوس و سهروردي را ياد كرد كه در اين موضوع نظرات مشتركي دارند. ايشان بر ذومراتب بودن شناخت خدا باور دارند و مراتب آن را با توجه به قرب و بعد انسان مي‌سنجند. نخستين گام در معرفت خداوند، مرتبة ايجاب است كه همان شناخت و راهيابي به خداوند از طريق معرفت عقلاني (الهيات ايجابي) است؛ و در مرتبة بعد، سلبِ هرگونه نقص از خداوند (الهيات سلبي) است. مراتب معرفت خدا در آثار سهروردي و ديونيسيوس به‌واسطة نور، با مراتب هستي، انسان و فرشتگان مرتبط مي‌شود. سهروردي و ديونيسيوس معتقدند كه ميزان قرب و بعد اشيا و انسان‌ها نسبت‌به تابش انوار الهي، به قابليتِ قابل بستگي دارد. ديونيسيوس مرتبة سلبِ سلب و رسيدن به مرتبه‌اي را كه از آن با عنوان ظلمت الهي ياد مي‌كند، بالاترين سطح معرفتي مي‌داند. درواقع اين ظلمت، حاصل روشني و وفور نوري است كه راه ديدن و ادراك را بر چشم و عقل انسان مي‌بندد تا اينكه به تاريكي وراي عقل وارد شود؛ جايي كه به‌قول سهروردي، معرفت در معروف گم شود.