غايت و مصلحت افعال فاعل ارادي از ديدگاه علامه طباطبائي

علامه طباطبائي در سه گام به غايتمندي افعال مي‌پردازند: گام نخست اثبات غايتمندي هر حركتي؛ گام دوم اثبات غايتمندي فاعل‌هاي كمال‌پذير در حركت‌هاي عرضي و جوهري؛ و گام سوم اثبات غايتمندي فاعل‌هاي كمال‌ناپذير. در اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي، بعد از تحليل عبارات علامه به اين نتيجه رهنمون مي‌شويم كه تعريف جامع غايت عبارت است از «كمال و تمامي كه مراد و مقصود بالذات فاعل براي انجام فعل است». در ادامه با توجه به تقارن معنايي غايت و مصلحت، به بحث مصلحت در افعال الهي و انساني مي‌پردازيم و درنهايت به اين نتيجه مي‌رسيم كه غايت و مصلحت، در افعال انساني به‌جهت كمال مفقودي كه دارند، خارج از فعل است؛ اما در افعال الهي، نفس فعل الهي است. مطابق اين برداشت، ديدگاه اشاعره‌ كه افعال الهي را داراي مصالح نمي‌دانند، همچنين ديدگاه معتزله كه افعال الهي را داراي مصالح مربوط به خلايق مي‌دانند، مردود مي‌شود.