بررسي تطبيقي نسبت معرفت فلسفي با معرفت ديني در سير تكاملي نفوس از ديدگاه صدرالمتألهين

اساس همة معارف، اصل شناخت «وجود» است. صدرالمتألهين علم را از سنخ وجود و ايمان را از سنخ علم مي‌داند؛ لذا پيرو طرح نظرية تشكيك در وجود، تشكيك را در علم و نيز در ايمان جاري مي‌داند؛ يعني معرفت نفوس به متعلقات ايماني، همان شناخت به متعلقات فلسفي و وجودي است و در اين ساحت مي‌توان معرفت فلسفي را از سنخ معرفت ديني دانست. لذا حقايق وجوديه‌اي مانند خدا، نبي، معاد و حشر، از متعلقات معرفت فلسفي يا حكمت است كه صدرالمتألهين علم به آنها را معادل معرفت ديني يا ايماني مي‌داند. صدرا براي اين نوع معرفت، طبق تشكيك وجود مراتب مختلفي را ذكر مي‌كند كه برخي از اين مراتب، حقيقي و برخي غيرحقيقي‌اند. به بيان وي، نفس انساني در اثر طي كردن مراتب مختلف حسي، خيالي و عقلي، و همچنين اكتساب صور مختلف در علم حصولي و نيز علم مكاشفه‌اي، به‌تدريج مراتب استكمال را (هم در معرفت فلسفي و هم معرفت ديني) طي مي‌كند و از قوه به فعليت مي‌رسد. البته اين امر در كنار قرائن ديگري چون استعمال اسامي مختلف حكمت، نور و فقه، نشان مي‌دهد كه نفوس انساني در اثر استكمال در مراتب خود، هم به معرفت فلسفي و هم معرفت ديني دست مي‌يابند كه خود نشان از پيوند و ارتباط وثيق ميان معرفت ديني و فلسفي دارد.