شبهات فخررازي بر قانون عليت و پاسخ به آنها بر اساس مباني حكمت متعاليه

فخررازي، از متكلمان برجسته اشعري، در كتاب المطالب العاليه من العلم الالهي‌ ‌هيجده شبهه را بر قانون عليت وارد كرده است. او اين شبهات را بنقل از ديگران مطرح كرده اما بنظر ميرسد شبهه‌‌كننده، خود او باشد. برخي از اين شبهات را محقق لاهيجي در كتاب شوارق الالهام‌ ‌آورده و پاسخ داده، ولي اكثر آنها بدون پاسخ مانده‌اند. در مقاله حاضر ما پانزده شبهه از اين شبهات را كه اهميت بيشتري دارند، نقل و پاسخهاي ديگران به آنها را ذكر ميكنيم. از آنجا كه اكثر اين شبهات پاسخ داده نشده‌اند، درحاليكه ميتوان آنها را بر اساس حكمت متعاليه صدرايي پاسخ داد، ما آنها را با تلخيص عبارات فخر رازي آورده و سپس بر اساس نكات پذيرفته و اثبات شده در حكمت متعاليه، پاسخ ميدهيم. برخي از اين شبهات نيز بر اساس رويكردهاي سه‌گانه، مشائي، اشراقي و متعاليه قابل حل نيستند و بايد آنها را با مباني عرفاني پاسخ داد.