مباني انسان‌شناختي فلسفه سياسي ملارجبعلي تبريزي

ملا رجبعلي تبريزي از فيلسوفان كمترشناخته‌شدۀ عصر صفوي است. وي در دربار شاه عباس دوم از منزلت و مقام والايي برخوردار بود. از اين‌رو گاه شاه سؤال‌هايي را از او مي‌پرسيد. مسئلۀ اصلي اين مقاله تحليل و بررسي مباني انسان‌شناختي فلسفۀ سياسي تبريزي است و با گردآوري كتابخانه‌اي داده‌ها و استفاده از روش توصيفي-تحليلي به اين پرسش پاسخ مي‌دهد كه «زمامداري و حكومت از ديدگاه ملا رجبعلي تبريزي چه شرايطي دارد و مبتني بر چه مباني انسان‌شناختي است». يافته‌هاي پژوهش بيانگر آن است كه تبريزي در پاسخ به پرسش شاه صفوي دربارۀ مراتب نفس، پس از تقسيم‌بندي نفوس به نفوس عالي، نفوس متوسط و نفوس سافل، اين مراتب را با كارگزاران حكومت مطابقت مي‌دهد. در اين ميان وي به مرتبۀ نبي و وصي، مرتبۀ پادشاهي و برخي مبادي تصوري براي فهم هرچه بهتر اين نظريه نيز اشاره مي‌كند و به اين ترتيب فلسفۀ سياسي او براساس ديدگاه انسان‌شناختي‌اش واضح مي‌شود. همچنين مشخص شد تبريزي در مسئلۀ زمامداري و حكومت هرچند از افلاطون و ارسطو تأثير پذيرفته است و مانند فارابي دربارۀ بايدها سخن مي‌گويد، اما نگاه او دربارۀ زمامداري و حكومت و مراتب كارگزاران، در ميان فيلسوفان دورۀ اسلامي متمايز و برخاسته از مباني انسان‌شناسي او است.