رويكرد گفتماني فقهاي شيعه به حق تعيين سرنوشت مردم با تأكيد بر آراي ميرزاي ناييني و علامه جعفري

با اينكه نظريه‌پردازان غربي، اصل تعيين سرنوشت را خوانشي از نظام‌هاي مبتني بر انديشه‌هاي ليبرال دموكراسي و پيش‌فرضي براي حقوق و آزادي‌هاي فردي تلقي مي‌كنند، اين اصل در سويۀ فكري علامه ناييني و علامه جعفري از وضع متفاوت تأسيسي برخوردار است. سنت فكري آن‌ها متأثر از گزاره‌هاي موضوعي فقه شيعي مبتني بر انديشه‌هاي درون‌فهم ديني است. از اين‌رو، چنين سازوكاري هم در مبنا و هم در صورت، با نظريات سياسي در غرب به طريق بنياديني و موضوعي با تضاد مواجه است و ظرفيت‌هاي گفتماني خاص خود را دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسي حق تعيين سرنوشت مردم در پرتو حقوق اساسي و با رويكرد اجتهادي از منابع موضوعي و با درك فقاهتي و تتبع از تاريخ سياسي اسلام در ميان شيعيان است. سيرِ پژوهشي اين مقاله كيفي و توصيفي-تحليلي و با توجه به موضوع و ماهيت با پشتوانۀ اسناد، شيوۀ آن كتابخانه‌اي است. نتايج نشان مي‌دهد علامه جعفري به‌لحاظ مبناشناسي، حاكميت الهي را هستۀ اصلي مردم‌سالاري و از حيث صورت آن را از شقوق بااهميت حيات معقول انساني مي‌داند.‌ حال آنكه فصل تعيين‌كننده و بالفعل آن به اعتقاد ناييني، حق انتخاب و دادن فرصت براي عموم يا جمهور مردم در تأييد مشروعيت حاكميت است.