جستاري تطبيقي در اوصاف نظام دادرسي مطلوب

تضمين حقوق بنيادين شهروندان و اطمينان يافتن از اينكه قواي عمومي و حاكم به اين حقوق احترامي درخور مي‌گذارند، در گرو طراحي نظامي مطلوب براي دادرسي است. در اينجا منظور از دادرسي معناي وسيع كلمه است: فرايند مناسب اعمال حقوق ماهوي و بنيادين در مراجع رسيدگي. اين فرايند مناسب آنگاه مطلوب هم خواهد بود كه برخي اوصاف ضروري را داشته باشد. اين اوصاف را مي‌توان به‌منزلۀ «حقوق آييني شهروندان» به‌شمار آورد. در اين مقاله تلاش شده است كه اوصاف اصلي دادرسي مطلوب كه از نظر نويسنده در هر نظام حقوقي و با هر رويكرد ساختاري و تاريخي تناسب دارد، معرفي گردد؛ بي‌آنكه تأكيدي بر ماهيت حق موضوع دادرسي بشود. دادرسي مطلوب لاجرم عادلانه هم خواهد بود، ولي وصف عادلانه براي دادرسي مستعد اين كژفهمي است كه در دادرسي غايت مهم است، نه روش. حال آنكه در اين جستار تأكيد بر عدالت چون روش است، نه غايت محض.