پيدايش مباني سوسياليسم و انديشه ماركسيستي در ايران: تحليل اسناد تاريخي

در منابع گوناگون همواره خوانده‌ايم كه سوسياليسم و ماركسيسم در صدر مشروطه و با پيدايش سازمان‌ها و گروه‌هاي سوسيال‌دموكرات نفوذ خود را به ايران آغاز كرد. دو پرسش مهم در اين زمينه مطرح مي‌شود: 1. مردم مسلمان ايران چگونه و در چه شرايطي متأثر از اين انديشه‌هاي غربي شدند؟ 2. در اين مقطع زماني كه نفوذ ماركسيسم به ايران آغاز شده است، اين انديشه در چه سطحي و از چه راهي گسترش پيدا مي‌كند؟ در اين پژوهش، تلاش خواهيم كرد با گردآوري داده‌هاي موجود در اسناد تاريخي و بهره‌برداري از روش تحليل كيفي اسنادي، به اين پرسش‌ها پاسخ دهيم. استدلال ما اين است كه در گام نخست ايراني‌ها بيش از آنكه به مباني نظري ماركسيسم توجه كنند، اثرگرفته از شعارهاي ايدئولوژيك اين انديشه شدند و نخستين بار پيش از پرداختن به نظريه، به برخي مباني سوسياليستي آن‌ هم در قالب اهداف سازماني توجه كردند. البته در اين مقطع تلاش‌هايي هم در جهت ترويج نظري سوسياليسم و ماركسيسم انجام گرفت، ولي سطح معرفي اين انديشه از مباني آغازين و معرفي كليات فرا نمي‌رفت. با همه اينها، اين خود پايه‌هاي نخستين طرح يك انديشه و به‌وجود آمدن جرياني نو پيرامون آن در ايران بود و در اين فرايند پيش‌زمينه‌هاي آغازين گسترش سوسياليسم و ماركسيسم در ايران فراهم شد.