بررسي انتقادي معناي عقل و مستندات آن از ديدگاه ابن‌تيميه

علماي جهان اسلام به عقل و معناي آن اهميت ويژه‌اي داده‌اند. ازجملۀ اين علما، ابن‌تيميه است كه نگاه ويژه‌اي به عقل دارد. اين مقاله با روش توصيفي - تحليلي در صددِ بازشناسيِ هندسۀ معرفتيِ صحيح از معناشناسي ابن‌تيميه است تا ضمن هموارشدن مسير براي درك اصطلاح عقل، در مقام نقد افكار او نيز استفاده شود. ابن‌تيميه، معناي لغوي عقل را امساك مي‌داند و بر اين باور است كه عقل داراي معاني اصطلاحي قوۀ غريزي (عرض، قائم به غير) علم و اعمال، علم و همراهي عمل با علم، مسمّاي مصدر عقل، (انديشيدن) انواع علم و ضربي از علوم ضروري است؛ البته عقلِ به‌معناي علم و همراهي عمل با علم، خود بر دو قسمِ عقل مناط تكليف و عقل ناجي، تقسيم مي‌شود. اين معناشناسي عقل از منظر ابن‌تيميه مبتني بر منابعي همچون كتب لغت، لغت پيامبر$ و امت اوست. اين در حالي است كه منابع مذكور بر معاني عقل به‌گونه‌اي ديگر اشاره كرده‌اند و ادعاي ابن‌تيميه مبني بر معناشناسي، برخاسته از مستندات مذكور ناصحيح است.