واكاوي تاثير انديشه هاي كلامي بر عملكرد سياسي معتزله تا پايان دوره اول خلافت عباسي

معتزله يكي از فرق اسلامي بود كه در اوايل قرن دوم هجري و در اثناي حكومت عباسي، با گذر از سير كلامي پا به عرصه سياست نهاد و در دوران خلافت مامون، به عنوان مذهب رسمي خلافت انتخاب شد. در اين پژوهش با روش توصيفي- تحليلي و با تكيه بر اقدام پژوهي كه به توصيف شرايط يا پديده هاي مربوط به يك فرآيند مي پردازد، به اين پرسش پاسخ داده مي شود كه تاثير انديشه هاي كلامي معتزله بر عملكرد سياسي آنان تا پايان دوره اول خلافت عباسي (232ه.) چگونه بود. بر اساس نتايج تحقيق، اصل منزله بين منزليتن، اصل امر به معروف و نهي از منكر و زير مجموعه آن مسئله امامت- خلافت از مهمترين انديشه هاي كلامي معتزله بود كه آن ها را به تعامل و تقابل در برابر خلفاي عباسي و شركت در قيام ها سوق داد. اهل اعتزال در اصل منزله بين منزلتين، مرتكب گناه كبيره را نه مومن و نه فاسق مي دانستند. در مسئله امر به معروف و نهي از منكر، در صورت ظلم يا پيمان شكني حاكم، خروج به سيف از اعتقادات اصلي معتزله بود كه اصل آزادي و اختيار اين مكتب را نمايان مي ساخت. همچنين در زمينه امامت- خلافت معتزله بغداد عمدتا گرايش به نص و نصب (شيعه) و معتزله بصره عمدتا قائل به انتخاب و بيعت (اهل سنت) بودند. فراز و نشيب مشاركت معتزله در قيام ها، نزديكي و دوري به قدرت حاكمه، ارائه نكردن يك نظريه واحد سياسي و عدم وحدت رويه، منجر به زوال سياسي زود هنگام اين مكتب شد.