تحول معني واژۀ حماسه از آغاز تا سال 1313 هجري شمسي (هزارۀ فردوسي)

در اين پژوهش تلاش شد با توجه به فرهنگ‌ها و متون و مطبوعات، سابقۀ معناي حماسه استخراج شود. در فارسي حماسه به معني نوع ادبي اپيك (epic) است. سابقۀ اين معادل‌گذاري در فارسي كم است. پيش از آن اين واژه در عربي به سه معنا به كار مي‌رفت: 1. شجاعت، 2. قصايد و قطعاتي در ادبيات عرب كه بيشتر مبتني بر بيان مفاخر قبيله و و فرد بودند، و 3. نوعي گزيدۀ شعر. احتمالاً از حوالي سال 1828 م. حماسه در زبان عربي در برابر اپيك قرار گرفته است و پس از آن تا مدتي اين واژه به همين معنا به كار مي‌رفته، اما از زماني عربي‌زبانان واژۀ ملحمة را در برابر اپيك قرار داده‌اند. در زبان فارسي نيز، تا پيش از اينكه حماسه به معناي يكي از انواع ادبي به كار رود، به همان معاني‌اي به كار مي‌رفته است كه در عربي رايج بوده؛ هر چند نمونه‌هاي كاربرد اين واژه به اين معاني در فرهنگ‌هاي فارسي بسيار اندك است و در متون هم زياد به كار نرفته. در زبان فارسي، ظاهراً نخستين بار در روزنامۀ كاوه حماسه به معني امروزي به كار رفته است، البته اين روزنامه در ايران چاپ نمي‌شده. پس از آن كم‌كم اين معناي امروزي در مطبوعات و كتاب‌ها به كار رفته است. البته تا مدت‌ها اين واژه هم به معاني قديم به كار مي‌رفته (به‌ويژه معني فخر) و هم به معني جديد؛ مواردي نيز ديده شد كه اين واژه طوري به كار رفته است كه هر دو معنا را مي‌توان از آن استنباط كرد.