جايگاه مخاطب در نظريه موسيقي ابن‌سينا

در پي‌ريزي مباحث فلسفۀ موسيقي، بررسي نسبت و پيوند ميان موسيقي و مخاطب نزد متفكران اين حوزه اهميت‌ بسيار دارد. در نگاهي كلي، انديشۀ موسيقايي ابن‌سينا در ساختاري علمي، رياضياتي و عقلاني مطرح شده؛ اما اين فيلسوف از اهميت موضوعاتي مانند تأثير موسيقي بر نفس مخاطب، فهم موسيقي و تجربه‌هاي موسيقايي غافل نبوده است. در اين نوشتار كوشيده‌ايم با تحليل عناصر مهم نظريۀ‌ موسيقي ابن‌سينا همچون تخيل و محاكات و نيز با نظر‌ به مبادي علم موسيقي در انديشۀ او، مفهوم مخاطب و موسيقي ازمنظر وي را تبيين كنيم. نكتۀ مهم در پژوهش پيشِ‌روي، اين است كه آنچه درباب مخاطب در نظريۀ موسيقي ابن‌سينا ذيل بحث دربارۀ محاكات، تخيل، موسيقي شعر، لذت و كراهت، فرهنگ و موسيقي وجود دارد، بدان منظور نيست كه شيخ‌الرئيس صرفاً به‌جهت تكميل مباحث خود در حوزه‌هاي مختلف موسيقي، دربارۀ مخاطب آثار موسيقايي نيز سخن گفته باشد؛ بلكه گفته‌هاي وي در اين زمينه، در منظومه‌اي عقلاني همراه با روش‌شناسي خاص او در اين حوزه، با كل ساختار انديشۀ‌ ‌فلسفي‌اش سازگار است و اين مطلب نشان مي‌دهد بوعلي به‌نحو ضمني و ازسر اتفاق، دربارۀ مخاطب سخن نگفته؛ بلكه اساساً در نظريۀ موسيقي او، مخاطب از جايگاهي ويژه برخوردار است. در اين مقاله، ديدگاه ابن‌سينا درباب اين موضوع را ذيل چهار بخش كلي بررسي كرده‌ايم: محاكات و موسيقي، خيال‌انگيزيِ موسيقي، تأثير موسيقي بر مخاطب و تأثير مخاطب بر آثار موسيقايي. پژوهش پيشِ‌روي با استفاده از شيوۀ توصيفي- تحليلي و به‌كارگيري مستقيم مجموعۀ متون دست‌اول ابن‌سينا، به‌ويژه آثار وي درزمينۀ علم موسيقي همچون جوامع علم موسيقي از رياضيات شفا ‌صورت گرفته است.