چشم انداز الهياتي ماهيت و عملكرد شيطان عدالت سنج در رمان مرشد و مارگاريتاي ميخائيل بولگاكو ف

مسئلۀ شيطان موضوعي است كه فارغ از گفتگوها و بحثهاي الهياتي ذهن انسان را به خود درگير مي‌كند. در اين مقاله كوشش بر اين است كه مسئله در دو ساحت الهيات ارتدوكس مسيحي و ادبيات داستاني مورد بررسي قرار گيرد. رمان كه خود ركني از ادبيات است به‌عنوان بخشي از مطالعۀ ميان‌رشته‌اي در اين مقاله انتخاب شده‌است كه بستر طرح مضمون شيطان ‌است. وقايع رمان مرشد و مارگاريتا نوشتۀ ميخائيل بولگاكوف در سدۀ بيستم اتفاق مي‌افتد. تمركز مقاله بر روي مضمون شيطان ماهيت، عملكرد، ارتباط آن با گناه و مرگ، ارتباط آن با انسان و مسيح بوده‌است بنابراين موارد فوق به‌صورت تطبيقي در دو حوزۀ الهيات ارتدوكس و رمان مرشد و مارگاريتا نيز واكاوي شده‌است. شيطان در هر دو حوزه مغلوب مسيح شده‌است. شيطان ماهيت حقيقي داشته و نسبت به انسان مشكوك است. اسامي متنوعي با خويشكاري‌هاي گوناگوني دارد وبا اينكه قدرتش مطلق نيست درپيِ همپايگي با خداوند است. اما تفاوت‌هايي نيز در اين دو حوزه ديده شد ازجمله اينكه در رمان شيطان متمرد و در جستجوي برابري با خداوند نيست و به نوعي ماهيت و كنش شيطان از يك منطق دوگانه تبعيت مي‌كند كه ماهيت و رفتارش خودبخود خنثي است و اين دوگانگيِ خوب و بد دربرابر رفتار مثبت يا منفي انسان دقيقاً برجسته مي‌شود به‌گونه‌اي كه مي‌توان گفت در همۀ مواضع، شيطان (ولند) ظاهر كنندۀ عدالت است كه شايستگي يا ناشايستگي انسان‌ها را بي عذر و بهانه مي‌سنجد و جزا مي‌دهد دربرابر مسيح(يشوعا) كه گناه‌كار و قديس را با عشق مطلق خود يكسان مي‌بخشد و در خود فرامي‌گيرد.