عليّت و حدوث نزد ماتريدي و تاثير آن بر نظريه حدوث ذاتي

عليت چونان قاعدۀ كلي در اثباتِ باري در برهان حدوث، نقش مركزي در دستگاهِ كلامِ ماتريدي دارد. ابومنصور ماتريدي معتقد است در برهان حدوث مقدمۀ صغروي كه «عالمِ اعيان حادث است» از سه راه حس و عقل و نقل درك مي شود و مقدمۀ كبروي كه «هر حادث نيازمند محدث است» مفاد قاعدۀ عليت و نزد عقل بديهي است. پس از اين برهان اثبات موضوعِ علم كلام - يعني ذاتِ باري- مطرح مي شود. در اين مقاله با بررسي شيوۀ اقامۀ برهانِ حدوث نزد ماتريدي، مفهوم و مفاد و فروعات قاعدۀ عليت را معين مي كنيم و به‌بررسيِ اين پرسش مي پردازيم كه حدوث به مثابۀ ملاكِ نيازمندي معلول به علت در اينجا دقيقاً به چه معني است؟ نشان مي دهيم اين مفهوم برخلاف ساير متكلمان، نزد ماتريدي نه صرفاً به معني حدوثِ زماني بلكه اولاً و بالذات به معناي فقر و تناهيِ وجودي است و اين انديشه در كلام ماتريدي مي تواند به مثابۀ نوعي بستر تاريخي و الهياتي براي ظهور نظريۀ حدوث ذاتي نزد فيلسوفاني مانند ابن سينا لحاظ شود.