اتّحاد عاقل و معقول در المبدأ والمعاد ابن‌سينا: تحليل و تصحيح انتقادي متن

ابن‌سينا در كتاب المبدأ والمعاد خود، اتّحاد عاقل و معقول را به صورت برهان بيان كرده است. اين برهان به‌طور اختصاصي در اين كتاب مطرح شده است. بر پايه شواهد نسخه‌شناختي و مستندات تاريخي، انتساب اين كتاب به ابن‌سينا مسلّم است. پس از سنجش نتايج اين برهان با عبارات آثاري ديگر از ابن‌سينا مانند الشفاء، النجاه، الإشارات والتنبيهات و المباحَثات مي‌توان دريافت كه ابن‌سينا اتّحاد عاقل و معقول را به معنايي متفاوت از آنچه فرفوريوس مي‌انگاشته، پذيرفته است. اين اتّحاد كه در آثار ابن‌سينا از دو جنبه طبيعي و مابعدالطبيعي مطرح شده است داراي وجه اشتراك و اختلاف با اتّحاد مادّه و صورت است. در اين مقاله (1) تصحيح انتقادي متن ارائه شده است؛ (2) برهان اتحاد عاقل و معقول بر اساس سنجش با ديگر آثار ابن سينا تبيين شده است؛ (3)  محتواي دست‌نوشت المبدأ والمعاد در كتابخانه دانشگاه ليدن (شماره 1020a)، كه حاوي متني متفاوت از ساير دست‌نوشتها در خصوص اين بحث است، تحليل انتقادي شده است.