معرفي، بررسي و تاريخ‎گذاري كتيبۀ نويافته در بافت تاريخي شهر يزد

مفاهيم و تاريخ هاي به كار رفته در كتيبۀ بناهاي تاريخي، اطلاعات ارزشمندي را دربارۀ تاريخ ساخت و شرايط سياسي و حكومتي زمان خود به دست مي دهند. يكي از نمونه هاي جالب توجه در اين زمينه، كتيبۀ كارگاه شَعربافي در محلۀ «شاه‌ابوالقاسم» بافت تاريخي شهر يزد است كه بر آن سال 921ق. درج شده است. البته بررسي­ هاي بيشتر بر روي كتيبه ها و نقوشي كه آن را تزئين كرده ‎اند، نشان‎ دهندۀ عدم تطبيق تاريخ درج‎ شده با زمان اجراي كتيبه است. بنابراين در مقالۀ پيش رو با رويكرد تاريخي-تحليلي سعي بر آن بوده است كه ابهام ايجادشده برطرف و ماهيت دقيق كتيبه ها و نقوش مشخص شود. مهم‌ترين سؤالات پژوهش حاضر عبارت است از: 1. دليل عدم تعلق كتيبۀ شناسايي‌شده به دورۀ صفوي چيست؟ 2. براساس شواهد موجود، كتيبه مذكور به چه دوره‌اي تاريخ‎ گذاري مي‎ شود؟ اين كتيبه با نقوش هندسي، گياهي، حيواني و انساني تزئين شده و فاصلۀ بين دو قاب­نما را نقوش گياهي محصور كرده است. مضامين كتيبۀ يادشده آيات قرآني، ادعيه، جملات عربي و اشعار فارسي مانند تركيب بند معروف محتشم كاشاني است و در دو مورد نيز نقش خورشيدخانم اجرا شده است. نتايج پژوهش نشان مي­دهد كه نقش خورشيدخانم و نحوۀ اجراي اين نقش، مانند طره‌هاي پيچان مو و ابروهاي پيوسته به همراه چشمان درشت، به خوبي با نمونه‌هاي اجراشده در دورۀ قاجار قابل مقايسه است. همچنين محتشم كاشاني نيز از شاعران دربار شاه طهماسب بوده و به احتمال زياد تركيب‌بند معروف خود را در اين دوره سروده است. نحوۀ قاب‌بنديِ اجراشده در كتيبۀ مذكور با حسينيه ناظم‌التجار يزد و يا خانه ملكزاده مربوط به دورۀ قاجار قابل مقايسه است. با توجه به دلايل ذكرشده، مي‌توان تاريخ درج‌شده را فاقد اصالت و كتيبۀ مذكور را مربوط به دوره قاجار دانست.