پژوهشي در اهميت عرفاني «لا» با تكيه بر شواهد باستان شناسانه

در ادواري كه انديشه هاي عارفانه در بطن جامعه رواج بيشتري داشته است، در كنار متون ادبي- عرفاني كه به فراواني به رشته تحرير درآمده اند، مي توان نشانه هاي مادي از نگرش هاي عارفانه را نيز ديد. از جملۀ اين شواهد مي توان به كتيبه هايي اشاره كرد كه بر آثار و ابنيۀ تاريخي نقش بسته اند. از جمله مهم ترين بسترهايي كه انديشه ها و باورهاي مذهبي در آنها به نمايش گذاشته شده است، محراب ها و سنگ قبرهايند كه بيشترين پيوند را با اعتقادات معنوي مردم داشته اند. در اين آثار به وضوح و به منظور بيان انديشه هاي عارفانه، كلمۀ «لا» در بيشتر موارد بدون داشتن ارتباط با كتيبۀ اصلي اثر، به روش هاي خاص و چشمگيري به نگارش درآمده است. از جمله دلايل اين موضوع و در كنار ساختار بصري اين كلمه، مي توان به اهميت عرفاني آن اشاره كرد. پژوهش حاضر در پي پاسخ به اين سؤال است كه چرا در بيشتر سنگ ‌قبرها و محراب هاي كتيبه‌نگاري شدۀ قرون ميانۀ اسلامي، كلمه «لا» با وجود اينكه در متن آيه و يا حديث وجود نداشته، بر روي اثر نگاشته شده است؟ فرض غالب اين است كه با توجه به شهادت متون ادبي- تاريخي، اين كلمه جانشين عرفاني عبارت توحيدي «لا اله الا الله» بوده و در اعصار گذشته با هدف تصويرگري انديشۀ عارفانه و توحيدي، در آثاري كه بيشترين ارتباط معنوي را با مردمان داشته، نقش بسته است.