ساخت نحوي حاصل از فرآيند «مبتداسازي واژه‌بست مضاعف (ضميرگذار)» از منظر بلاغت در متون ادب فارسي

در زبان فارسي ساختِ نحوي منحصربه‌فردي وجود دارد كه در آن، گزارۀ جمله در آنِ واحد كه خود يك جملۀ كامل است، همراه با نهاد، يك جملۀ ديگر را تشكيل مي دهند. عبدالرّسول خيّامپور، از دستورنويسان سنّتي، از چنين ساختي با عنوانِ «جملۀ بزرگ و كوچك» نام برده است. زبان شناسان نيز چنين ساختي را حاصل فرآيند «مبتداسازي» مي دانند كه در آن، نهاد (جزء آغازين جمله) در اصل عنصري در درونِ جمله بوده كه طي فرآيند مبتداسازي از جايگاه واقعي خود به ابتداي جمله انتقال يافته و در جاي آن عنصر، ضميري هم مرجع قرار گرفته است؛ البتّه مبتداسازي به‌عنوان فرآيندي در حركت اجزاي كلام به ابتداي جمله، حوزۀ ساختاري گسترده‌اي دارد و در اين جستار، تنها گونۀ خاصّي از آن با عنوان مبتداسازي ضميرگذار مدِّ نظر است كه باعث ظهور واژهْ‌بست مضاعف در جمله مي‌شود و ساختار نحوي متمايزي توليد مي‌كند. زبان‌شناسان و دستورنويسان با رويكردِ دستوري به مطالعۀ اين ساختِ نحوي پرداخته اند و سعي آنان بر اين بوده است كه چگونگيِ اين ساختِ نحوي را توصيف و تبيين كنند و براي اجزا و سازه هاي آن نام و عنوانِ مناسبي تعيين كنند. در اين جستار، ساختِ نحوي مورد نظر از منظر بلاغت بررسي مي‌شود تا هدف از شكل‌گيري و كاربرد بلاغي آن نمايان شود. برآيند پژوهش نشان مي‌دهد كه در اصل عامل شكل گيري اين ساختِ نحوي، رعايتِ اغراض بلاغي‌اي همچون «محوريّت موضوع»، «رعايت اصل سخن» و «تأكيد و تشخّص» بوده است.