زمينه‌هاي شكل‌گيري اسكندر ذوالقرنين در سراسطوره اسلامي

روايت اسكندر از مهم‌ترين و مبهم‌ترين الگوهاي اسطوره‌اي تاريخ و فرهنگ ايران است كه در سه حوزه‌ يوناني، ايراني و اسلامي تحت‌ تأثير جريانات كلان‌معرفتي (سراسطوره) با تغييرات گسترده‌اي مواجه شده و شكل جديدي گرفته است. كاركرد اساطير در سراسطوره‌ اسلامي، با وام گرفتن از اساطير سرزمين‌هاي جديد به منظور تبيين و تأييد مفاهيم و آموزه‌هاي ديني از استراتژي‌هاي كارآمد فرهنگي مسلمانان است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه فقر باورها و الگوهاي اساطيري اعراب دوره‌ پيش‌اسلامي، شكل‌گيري نهضت ترجمه در سده‌هاي نخستين و پيدايش امواج جريان دوم هلنيسمي و نيز اسطوره‌وارگي نهفته در رفتار اسكندر، زمينه‌ها‌ي لازم را براي اين هويت‌يابي، فراهم آورد و در اندك مدّتي در تفاسير قرآني، اسكندر با عنوان ذوالقرنين معرفي گرديد. وام‌اسطوره‌ اسكندر، اگرچه در آغاز سراسطوره‌ اسلامي، مفهوم‌سازي ناب و خالصي نداشت ولي آرام‌آرام، ويژگي‌هاي خاصي گرفت و به واسطه‌ رمزگان‌هاي عموماً مذهبي، در قرون مياني به مفهومي متمايز و مستقل رسيد؛ هرچند با تغييراتي، به عنوان رويكرد غالب در اسكندرشناسي تاكنون تداوم يافته است. پژوهش حاضر با روش تحليلي ‌ـ ‌تطبيقي و سراسطوره‌كاوي و نگاهي مضموني به موضوع، زمينه‌هاي اصلي توجّه مسلمانان به موضوع اسكندر و متغيرهاي مؤثر در صورت‌بندي جديد اين داستان را در قالب «سراسطوره‌ اسلامي» بررسي و تبيين مي‌نمايد.