مذاكرات عهدنامه تركمانچاي بين ايران و روسيه و پرداخت غرامات جنگ در طول سلطنت سه پادشاه

مفاد عهدنامه گلستان نه روس‌ها را راضي كرده بود و نه حكومت ايران را؛ به‌خصوص به سبب ابهاماتي كه در خطوط سرحدي وجود داشت. در اين رابطه، گهگاه تجاوزهايي از سوي روس‌ها به ايران صورت مي‌گرفت، تا اينكه در سال 1241ق. قواي روس، گوگچه را تصرف كردند. اين واقعه مزيد بر اخبار وحشتناكي كه از زجر و شكنجه اهالي قفقاز به دست روس‌ها مي‌رسيد، شروع جنگ دوم بين ايران و روس را اجتناب‌ناپذير ‌كرد. بنابراين، با موافقت سياسيون، حكم جهاد از طرف علما صادر شد و قشون ايران به فرماندهي عباس ميرزا جنگ را شروع كرد. دوره دوم جنگ‌هاي ايران و روسيه در 22 ذي‌حجه 1241 آغاز شد و نبردها قريب دو سال طول كشيد تا اينكه با شرايط نامطلوب حاكم بر اوضاع، پيشنهاد صلح روس‌ها مورد استقبال عباس ميرزا قرار گرفت. محل مذاكرات از طرف پاسكويچ دهخوارقان (آذرشهر) تعيين گرديد و سران دو كشور در آنجا حضور يافتند. در مجلس مذاكرات دهخوارقان، پاسكويچ قرار صلح را به واگذاري ايالات ايروان، نخجوان، ماكو، طالش و مغان و نيز پرداخت بيست كرور اشرفي از طرف ايران مشروط كرد، اما مذاكرات دهخوارقان در پي عدم موافقت ايران با شكست مواجه شد. با وساطت مكدونالد سفير انگليس مقرر گرديد كه مذاكرات صلح مجدداً و اين بار در قريه تركمانچاي آغاز شود. در پايان مذاكرات طولاني، مبلغ غرامت 10 كرور معادل 5 ميليون تومان تعيين گرديد كه قبل از امضاي معاهده بايد به روس‌ها مي‌رسيد. بدين ترتيب و پس از طي مراحل مختلف،  بخشي از وجه مصالحه رسيد و طرفين عهدنامه صلح بين دو كشور را پنجم شعبان 1243/ بيست و يكم فوريه 1828 در دهكده تركمانچاي امضاء كردند. همچنين جهت تفسير برخي مواد عهدنامه تركمانچاي چندين عهدنامه ديگر نيز به آن الحاق شد.