ديپلماسي در آستانه بحران سفارت ميرزا محمدصادق وقايع‌نگار در تفليس

با پايان يافتن جنگ اول ايران و روسيه (1228-1219ق./ 1819-1804م.) كه به توافقنامه گلستان منجر گرديد و بخش‌هاي زيادي از قفقاز به دولت تزاري واگذار شد، دولتمردان ايراني انتظار داشتند بتوانند از طريق ديپلماسي و درخواست مستقيم از تزار الكساندر اول (1825-1801م.) بخشي از مناطق ازدست‌رفته را باز پس بگيرند. اين درخواست توسط ابوالحسن خان ايلچي در سفارت به پترزبورگ (سال ۱۸۱۴م.) دنبال شد و طبق تصميم الكساندر اول، پيگيري آن منوط به مذاكره با سفير جديد روسيه، ژنرال يرملوف در ايران گرديد كه به سال ۱۸۱۷م. با عباس ميرزا و فتحعلي شاه قاجار ديدار بي‌نتيجه‌اي به عمل آورد. اين سفارت نه‌تنها دستاوردي براي ايرانيان در بازپس‌گيري مناطقي از قفقاز نداشت، بلكه موجب اختلافات و سوَء‌تفاهم‌هاي جديدي شد كه به برافروختن جنگ دوم در سال ۱۸۲۶م. منجر شد. آخرين مأموريت‌، سفارت ميرزا محمدصادق وقايع‌نگار، چهره صاحب نفوذ دربار ايران بود كه در سال ۱۲۴۱ق./ ۱۸۲۶م. با سفارت در تفليس، مأمور حل‌وفصل اختلافات مرزي با ژنرال يرملوف شد. از مهم‌ترين ويژگي‌هاي اين سفارت ابلاغ «دستورالعمل مذاكره» به وقايع‌نگار بود كه از نخستين تجربه‌هاي آداب ديپلماتيك در تاريخ ايران به شمار مي‌آيد. بررسي منابع و اسناد نشان مي‌دهد كه عباس ميرزا و دربار ايران، طرح‌هاي مختلف براي پيشبرد گام‌به‌گام خواسته‌ها و مجاب كردن روس‌ها به قبول شرايط ايران را از قبل ترسيم كرده بودند و سرانجام نيز كه به دلايل مختلف امكان تحقق مفاد دستورالعمل فراهم نشد، مذاكره به پايان رسيد و جنگ سه‌ساله دوم كه به عهدنامه تركمانچاي منجر شد، آغاز گرديد.