خصوصيات فيزيكي و شيميايي بستر رشد گياهان در باطله هاي زغال سنگ در مراتع منطقه كياسر ساري، استان مازندران

سابقه و هدف: استخراج معادن موجب تخريب اجزاء ساختاري و كاركردي در يك اكوسيستم مرتع مي شوند. در مراتعي كه استخراج معادن زغال سنگ در آنها انجام مي شود معمولا انباشت هاي عظيمي از باطله هاي معدني وجود دارد كه از آلاينده هاي مهم براي طبيعت منطقه و اطراف هستند. احياي پوشش گياهي در اين انباشت هاي باطله زغال سنگ موجب كاهش آلودگي و بهبود چشم انداز در منطقه خواهد شد. هدف از اين تحقيق بررسي خصوصيات فيزيكي و شيميايي باطله هاي زغال سنگ در محدوده معادن زغال سنگ البرز مركزي در استان مازندران بوده است. با اين شناخت ضمن شناسايي محدوديت ها ي رشد و استقرار گياهان، مي توان احياي پوشش گياهي در اين مناطق را تسريع نمود. مواد و روش: اين تحقيق در معادن زغال سنگ كياسر در شهرستان ساري در استان مازندران انجام شد. منطقه داراي ارتفاع متوسط 1030 متر از سطح دريا، ميانگين بارندگي ساليانه 520 ميلي متر و متوسط درجه حرارت ساليانه 13/2درجه سانتي گراد است. بهره برداري از معدن منطقه از سال 1362 آغاز شده است. تعداد 10 انباشت باطله متروك زغال سنگ در منطقه شناسايي شد. با كمك مهندسان و كاركنان با تجربه شش زمان رهاسازي باطله در منطقه تعيين شد. سن رهاسازي باطله ها شامل باطله 4 تا 6 سال، 8 تا 12سال، 15 تا 18سال، 19 تا 21 سال، 22 تا 24 سال و باطله 25 تا 27 سال بوده است. مراتع اطراف معدن كه تحت چراي دام هستند به عنوان منطقه شاهد انتخاب شدند. نمونه‌برداري باطله زغال سنگ با استفاده از روش تصادفي-منظم تا عمق 20 سانتي متري انباشت هاي باطله‌ و مراتع اطراف معدن به عنوان شاهد صورت پذيرفت. بافت و ميزان رطوبت در انباشت باطله و همچنين خصوصيات شيميايي آن مانند درصد كربن آلي، آهك، اسيديته، هدايت الكتريكي، عناصر غذايي (نيتروژن، پتاسيم و فسفر) و عناصر سنگين (مس، سرب، آهن، نيكل و كادميم) اندازه گيري شدند. براي مقايسه خصوصيات خاك در باطله هاي متروك زغال سنگ و مراتع اطراف از آناليز واريانس يك طرفه و در صورت معني داري از آزمون دانكن جهت مقايسه ميانگين ها استفاده شد. نتايج : نتايج آناليز واريانس نشان داد كه به جز ميزان ازت و پتاسيم، براي ساير خصوصيات فيزيكي و شيميايي در بين باطله‌هاي زغال سنگ و خاك مراتع اطراف اختلاف معني‌دار وجود دارد. باطله‌هاي زغال سنگ نسبت به خاك مراتع اطراف از درصد سيلت، درصد رس، درصد رطوبت و درصد آهك كمتري برخوردار بودند. باطله هاي زغال سنگ با سن مختلف رهاسازي از نظر اين خصوصيات تفاوت معني داري با هم نداشتند. بيشتر باطله هاي زغال سنگ در منطقه داراي اسيديته خنثي تا قليايي و هدايت الكتريكي كمتر از 1/5 دسي زيمنس بر متر بودند اما تنها باطله زغال سنگ با سن رهاسازي 22 تا 24 سال داراي شرايط اسيدي و هدايت الكتريكي بالاتر بوده است. ميزان ماده آلي در تمام باطله هاي زغال سنگ و فسفر قابل جذب در باطله با سن رها سازي 22 تا 24 سال بيشتر از خاك مراتع اطراف بود. در آناليز واريانس اثر معني داري براي كادميوم و نيكل مشاهده نشد اما براي ساير فلزات سنگين باطله هاي زغال سنگ از ميزان مس و سرب بيشتري برخوردار بودند. غلظت آهن در خاك مراتع اطراف از ميزان آن در باطله هاي زغال سنگ بيشتر بوده است. سن رهاسازي باطله ها بر برخي خصوصيات فيزيكي و شيميايي باطله اثر داشته و با افزايش سن باطله ها، افزايش درصد ماده آلي، ميزان فسفر و سرب مشاهده شد. نتيجه گيري: در بررسي باطله هاي زغال سنگ كه در زمان هاي مختلف در منطقه رها شده اند مشخص شد كه ميزان رطوبت از عوامل محدود كننده براي رشد و استقرار گياهان است كه در ارتباط با بافت عمدتاً شني و شن- لومي باطله ها، دامنه هاي ناپايدار انباشت باطله ها، و تخلخل بالاي آنها است. در باطله اي كه در معرض فرسايش و آبشويي بوده افزايش هدايت الكتريكي و كاهش اسيديته مشاهده شد. مقدار ماده آلي و فسفر قابل جذب هم كمتر از محدوده رشد گياهان بوده است. مقدار فلزات سنگين در باطله ها حتي با گذشت زمان طولاني از رهاسازي نيز براي رشد گياهان در محدوده نرمال قرار داشتند. براي احياء پوشش گياهي در منطقه استفاده از تيمارهاي اصلاحي به منظور بهبود شرايط رشد و استقرار گياهان توصيه مي شود.