عوامل موثر بر عدم پذيرش طرح‌هاي مرتعداري چند منظوره از ديدگاه مرتعداران

سابقه و هدف: در ايران به‌دليل افزايش جمعيت مرتعداران، وابستگي اقتصادي و اجتماعي مرتعداران به علوفه مرتع بسيار زياد است. عدم تعادل دام و مرتع از جمله دغدغه هاي دلسوزان عرصه هاي مرتعي است. در اين خصوص برنامه‌ريزان مصمم شدند تا فشار بر مراتع از طريق معيشت جايگزين كمتر شود و طرح‌هاي چندمنظوره در دستور كار سازمان جنگل ها و مراتع قرار گرفت. متاسفانه پس از پنج سال از ابلاغ شرح خدمات بازنگري طرح‌هاي چندمنظوره، تاكنون در استان گلستان طرح‌هاي مذكور كمتر اجرايي شده و مورد استقبال قرار گرفته است. هدف از انجام تحقيق حاضر ريشه‌يابي عدم پذيرش طرح‌هاي چندمنظوره در مراتع آزادشهر و گنبد است. مواد و روش ها: در اين تحقيق براي تهيه پرسشنامه، مطالعه در سه مرحله اكتشافي، ارزيابي و تجزيه و تحليل و استخراج ساختار نهايي انجام شد و سهم هر يك از عوامل در عدم پذيرش طرح‌هاي چندمنظوره با استفاده از شاخص هاي اكولوژيكي، اقتصادي و اجتماعي بررسي گرديد. اطلاعات مورد نياز با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه جمع آوري شد و دلايل عدم استقبال از اين طرح ها براي اجرا از سوي مرتعداران يا اجراي كند آنها با مقايسه زوجي در قالب طيف ليكرت، جمع آوري شد. انتخاب نماينده مرتعداران به عنوان مجريان طرح‌هاي مرتعداري، مبتني بر رويكرد شهرت و نمونه گيري هدفمند صورت گرفت. براي انتخاب بهره‌برداران از معيارهايي مانند سابقه كار، تجربه و سطح سواد استفاده شد. نتايج بر اساس وزن داده شده به گويه هاي پرسشنامه در روش تحليل سلسله مراتبي با استفاده از نرم‌افزارExpert Choice11 تحليل گرديد. قضاوت درباره پذيرفته يا مردود بودن رتبه هاي داده شده با توجه به مقايسه هاي زوجي و با استفاده از نرخ سازگاري انجام شد. نتايج: نتايج نشان داد از نظر مرتعداران، معيارهاي اقتصادي، سياستي-نهادي و محيط زيستي به‌ترتيب مهم‌ترين معيارها در عدم پذيرش طرح‌هاي چندمنظوره هستند كه از جمله موارد اين شاخص ها، ناكافي بودن ثبات اقتصادي و عدم برخورداري از امنيت شغلي در اينگونه از طرح ها، نداشتن سازوكار اجراي مشخص، اجرا در زمان و مكان نامناسب و عدم حمايت مطلوب دولتي در زمان اجرا است. عمده جوامع پاسخگو اين مشكلات را در مديريت از بالا به پايين و عدم توجه به مشاركت مرتعداران در تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي عنوان كردند. نتيجه گيري: به‌طور كلي نتايج گوياي پذيرش كم طرح‌هاي چندمنظوره از سوي مرتعداران است كه اين امر نمايانگر عدم توفيق برنامه ريزان و تصميم گيران در جلب مشاركت فعال در برنامه ها است. بر اين اساس پيشنهاد مي گردد مشاركت در سطوح مختلف تصميم‌گيري، برنامه‌ريزي و اجرا تقويت‌شده و بدين منظور از دوره هاي آموزشي استفاده بيشتر به عمل آمده و همچنين ايجاد تشكل هاي مردم نهاد در سطح منطقه با رويكرد مطالبه‌گري جهت استفاده از تسهيلات ساير دستگاه هاي ذينفع تقويت شود تا در آينده بتوان شاهد پذيرش هرچه بيشتر مرتعداران در چنين طرح‌هايي بود. همچنين پيشنهاد مي گردد به منظور پذيرش و اجراي طرح‌هاي چندمنظوره، تسهيلگران به كار گرفته شوند.