تعيين تركيب بهينه منابع درآمدي مراتع با استفاده از مدل برنامه ريزي خطي (مطالعه موردي: مراتع دشت، جاجرم)

سابقه و هدف: استفاده بي رويه از مراتع، علاوه بر تسريع در روند تخريب، كاهش ارزش اين منابع را به دنبال دارد كه در نهايت منجر به كاهش درآمد بهره برداران مي شود. بنابراين در توسعه پايدار مراتع رعايت استفاده بهينه جهت تامين معيشت بهره برداران در محدوده هاي عرفي بدون آسيب رساندن به توان اكولوژيك آنها براي نسل هاي آتي ضروري است. بهينه سازي يكي از روشهاي تخصيص منابع محسوب مي شود كه در آن فعاليت هاي مختلف يا كاربري هاي اراضي به واحدهاي خاصي اختصاص داده مي شود. هدف از اين مطالعه تدوين الگوي بهينه بهره برداري با در نظرگرفتن حداكثرسازي درآمد در مراتع مي باشد. مواد و روش ها: پژوهش حاضر در مراتع دشت از توابع شهرستان گرمه در استان خراسان شمالي انجام شد. اطلاعات موردنياز از طريق مصاحبه حضوري با بهره برداران به روش نمونه گيري اتفاقي جمع‌آوري شد و چند بهره بردار نماينده با توجه به مقدار سرمايه در دسترس انتخاب شد. سپس براي هر يك، تركيب بهينه منابع درآمدي با استفاده از مدل برنامه ريزي تعيين گرديد. سپس بين مدلهاي ارائه شده و همچنين الگوهاي فعلي مقايسه صورت گرفت. مدل برنامه ريزي استفاده شده در مطالعه حاضر يك مدل برنامه ريزي خطي براي تعيين الگوي بهينه منابع درامدي (بهره برداري) بود. تعداد سه متغير تصميم كه هر يك از آنها مربوط به سهم اختصاص يافته به هر يك از بهره برداري‌ها (دامداري، زنبورداري و پرورش گياهان دارويي) است در نظر گرفته شد. همچنين محدوديت ها شامل محدوديت هاي مربوط به سرمايه، نيروي كار و آب مي باشد. در اين مدل هدف حداكثر كردن درآمد خالص خانوار (ارزش كليه توليدات نهايي منهاي ارزش كليه نهاده‌هاي توليد) مي‌باشد. در اين تحقيق درآمد كل خانوار و حداكثر كردن اين درآمد به عنوان سنجه رفاه در تابع هدف انتخاب شد. اين مدل به وسيله نرم افزار LINDO حل شد و بدين ترتيب الگوهاي برنامه ريزي خطي براي تمام بهره برداران نماينده سامان عرفي دشت در نرم افزار LINDO  به اجرا درآمد. نتايج: با مقايسه الگوهاي بهينه بهره برداري و الگوهاي مورد استفاده بهره برداران نماينده، ملاحضه مي شود فعاليت زنبورداري در الگوهاي بهينه افزايش و فعاليت دامداري از الگوها خارج شده است. بدين معني كه بيشترين سود از فعاليت زنبورداري حاصل مي گردد و بهره برداران براي تأمين بازدهي هاي مورد نظر ملزم به لحاظ كردن فعاليت زنبورداري در الگوي خود هستند. بر اين اساس عمده توانايي بهره برداران در تغيير تركيب بر روي فعاليت زنبورداري متمركز مي شود. بدين معني كه بهره برداران براي تأمين بازدهي هاي مورد نظر ملزم به لحاظ كردن فعاليت زنبورداري در الگوي خود هستند. همچنين، نتايج حاصل از الگوهاي برنامه ريزي خطي در نرم افزار LINDO   نشان مي دهد كه بازده الگوي بهينه در مدل 1  به 66396630 تومان افزايش يافت كه نسبت به مقدار بازده الگوي فعلي كه 36574460 تومان مي باشد 81/54 درصد افزايش نشان مي‌دهد. بازده الگوي بهينه در مدل 2 به 83901190 تومان افزايش يافت كه نسبت به مقدار بازده الگوي فعلي كه 49039940 تومان مي‌باشد41/09 درصد افزايش نشان مي‌دهد. بازده الگوي بهينه در مدل 3 به  131284200 تومان افزايش يافت كه نسبت به مقدار بازده الگوي فعلي كه  808913008 تومان مي باشد  62/3 درصد افزايش نشان مي‌دهد. بازده الگوي بهينه در مدل 4 به 144865400تومان افزايش يافت كه نسبت به مقدار بازده الگوي فعلي كه 98070390 تومان مي باشد 47/72 درصد افزايش نشان مي‌دهد. بازده الگوي بهينه نيز در مدل 5  به 18228890تومان افزايش يافت كه نسبت به مقدار بازده الگوي فعلي كه 113704800 تومان مي باشد 60/32 درصد افزايش نشان مي‌دهد نتيجه گيري: بهينه سازي نشان داد كه بيشترين سود از فعاليت زنبورداري حاصل گرديد و براي كل بهره برداران نماينده، فعاليت دامداري از الگو خارج شده است. با توجه به نتايج، مدل بهينه اقدام به افزايش فعاليت زنبورداري نمود تا بر اين اساس، بيشينه سازي درآمد انجام گيرد. تغيير در نوع بهره برداري از مراتع و بهينه سازي آن، بدون اعمال برنامه هاي مديريتي و استفاده بر اساس استعداد و پتانسيل نمي تواند منجر به افزايش درآمد شود.