تعيين تأثير نوع گونه گياهي روي برخي ويژ‌گي‌هاي خاك در مراتع كوهستاني حوزه آبخيز كاخك

سابقه و هدف: كنترل بيولوژيك فرسايش در اراضي شيب دار و شناخت اثرات گونه هاي گياهي استفاده شده براي اصلاح مراتع، مؤثرترين و پايدارترين روش، براي تثبيت و كنترل حاصلخيزي خاك در مراتع مي باشد. تغيير در تركيب پوشش گياهي سبب بوجود آمدن تغييرات گسترده در خاك شده به طوري كه در كوتاه مدت بر گشت به حالت اوليه با محدوديت همراه است. اثرات متقابل گونه هاي گياهي بر خاك در مطالعات مختلفي بررسي شده است. گونه‌هاي درختي با ايجاد لاشبرگ آثار مثبتي را بر خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك دارند و از بين رفتن آنها در نتيجه عوامل مختلف منجر به كاهش خصوصيات كيفي خاك مي‌شود. هدف از اين تحقيق بررسي اثرات گونه هاي گياهي كاشته شده براي اصلاح و احياي اراضي شيبدار حوزه آبخيز كاخك بر بهبود ويژگي هاي خاك مي باشد. مواد و روش ها: حوزه آبخيز كاخك با وسعت 37/2 كيلومترمربع در شمال شرق ايران، بين طول جغرافيايي  ً08́37˚58 تا ˝12́31˚58 و عرض جغرافيايي˝04 ́5˚34 تا ˝13́02˚34 قرار دارد قرار گرفته است. بارش متوسط سالانه حوزه 243 ميلي متر مي باشد. پروژه اصلاح و احياء اراضي و مراتع تخريب شده در اين حوزه آبخيز شامل زير پروژه هاي كاشت درختان مثمر و غيرمثمر، بوته كاري، بذرپاشي، بذركاري و كپه كاري بوده كه از سال 1372شروع و تا سال 1385 ادامه داشته است. نقشه هاي شيب، جهت شيب، ارتفاع و زمين شناسي حوزه با استفاده از نرم افزار GIS تهيه شده و از روي هم انداختن آنها نقشه واحدكاري بدست آمد. محل هاي نمونه برداري تحت شرايط زمين شناسي و توپوگرافي مشابه انتخاب شدند. نمونه برداري از عمق 0-30 و30-60 سانتيمتري خاك زير اشكوب گونه هاي بادام، سماق، كاج و منطقه بدون پوشش (شاهد)، به صورت تصادفي و سيستماتيك انجام شد. بافت خاك به روش هيدرومتري، ميزان مواد آلي به روش والكي بلاك، pH عصاره اشباع خاك با pH متر، هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاك با EC متر، ازت كل به روش كجلدال، فسفر قابل جذب به روش اولسن، آهك، پتاسيم، و بي كربنات نمونه هاي خاك در آزمايشگاه خاك شناسي اندازه گيري شد. براي مقايسه بين چند گروه مستقل از آناليز واريانس يكطرفه استفاده شده است. همچنين مقايسه ميانگين ها و اختلافات بين گروه‌ها با استفاده از آزمون LSD و آزمون دانت تي3 بررسي شده است. نتايج: بيشترين مقدار درصد ازت (0/054)، پتاسيم (mg/kg270)، فسفر(mg/kg 6/6) و درصد ماده آلي (0/96) در خاك زير اشكوب سماق و بيشترين مقدار درصد آهك (7/91) در زير اشكوب كاج مشاهده شد. كمترين مقدار آنها به ترتيب 0/017، 96/33، 1/92، 0/3 و 2/87 مربوط به منطقه شاهد بود. نتايج آناليز واريانس نشان داد اختلاف معني داري در سطح 5 درصد بين مقدار اسيديته، شوري در همه اعماق و بيكربنات در عمق هاي 30-60 و 0-60 سانتيمتر خاك در تيمارهاي مختلف وجود ندارد. درصد ماسه، سيلت و رس خاك نيز اختلاف معني دار در سطح 5 درصد بين تيمارها در عمق كل خاك (0تا 60 سانتيمتر) دارند. در عمق 0-30 سانتيمتري خاك ميانگين مقدار ازت و ماده آلي در منطقه شاهد تفاوت معني داري در سطح 5 درصد ‌ با تيمارهاي بادام كاري، كاج كاري و سماق كاري دارد. خاك زيراشكوب (0-30 سانتيمتر) تيمار كاج كاري تفاوت معني داري از نظر ميانگين غلظت پتاسيم (mg/kg 137/67)، ماده آلي (0/55 درصد) و آهك (8/04 درصد) با منطقه سماق كاري (به ترتيب (mg/kg 278/67، 1/07 درصد و 4/38 درصد) دارد و فقط از نظر آهك با تيمار بادام كاري تفاوت معني داري در سطح 5 درصد ‌دارد. ميانگين فسفر(mg/kg 6/26) و ماده آلي (0/84 درصد) تيمار بادام كاري تفاوت معني داري با منطقه شاهد ( به ترتيب mg/kg 1/82، 0/32 درصد ، 66 درصد و 16/4 درصد) داشته اما با منطقه كاج كاري و سماق كاري تفاوت معني داري ندارد. خاك عمق 0 تا 30 سانتيمتري منطقه سماق كاري بيشترين تفاوت را از نظر پارامترهاي شيميايي مورد مطالعه با منطقه شاهد داشت. متوسط مقدار ازت، پتاسيم، فسفر، ماده آلي و سيلت در عمق 30 تا 60 سانتيمتري خاك تفاوت معني داري  در سطح 5 درصد بين منطقه  بادام كاري و سماق كاري نسبت به شاهد نشان داد. مقدار pH و EC خاك در هيچ يك از تيمارها و اعماق مورد مطالعه تفاوت معني داري با خاك منطقه شاهد در سطح 5 درصد ‌نشان ندادند. نتيجه‌گيري: نتايج بدست آمده از اين تحقيق نشان داد كشت گونه هاي درختي مختلف در حوزه آبخيز كاخك باعث تغيير در برخي از خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك شده است. گونه هاي سماق و بادام، بيشتر از گونه كاج، با افزايش مواد معدني حاصلخيزي خاك زير اشكوب خود را فراهم مي نمايند، بدون آنكه باعث افزايش معني دار شاخص هاي غيرمفيدي مانند شوري گردند. از آنجا كه سماق در اراضي شيبدار قابليت استقرار و رشد و نمو بهتري دارد لذا مي تواند بعنوان يك گونه مناسب براي اصلاح و احيا مراتع كوهستاني تخريب شده شهرستان گناباد بكار رود.