ارزيابي آسيب‌پذيري اجتماعي- اقتصادي بهره‌برداران مراتع و همگرايي نظرات كارشناسان و بهره‌برداران بر عوامل موثر آن در استان يزد

سابقه و هدف: شرايطي كه طي آن فرد يا جامعه به دليل تغييرات اجتماعي، اقتصادي، زيست محيطي تحت تنش قرار مي گيرد آسيب پذيري گفته مي شود. آسيب پذيري بهره برداران مراتع و بدنبال آن فقر بهره برداران، سبب بهره برداري ناپايدار از مراتع گرديده است. از سويي درجه آسيب پذيري بهره برداران مراتع در مناطقي با محدوديت هاي بارندگي بيشتر و عوامل تاثيرگذار اجتماعي-اقتصادي جانبي آن، كاملا مشخص نيست. لذا هدف از انجام اين پژوهش، ارزيابي ميزان آسيب پذيري اجتماعي-اقتصادي بهره برداران مراتع در منطقه خشك استان يزد و بررسي ميزان همگرايي نظرات بهرهبرداران و كارشناسان بر عوامل تاثيرگذار آن است. مواد و روش‌ ها: منطقه مورد مطالعه اين پژوهش مراتع قرار گرفته در محدوده دشت يزد-اردكان و جامعه محلي بهره بردار از آن است. ابزار پژوهش در اين مطالعه، پرسشنامه ي محقق ساخته اي بود كه توسط 97 بهره بردار و كارشناس محلي بخش مرتع (97=n) تكميل گرديد. در اين پژوهش، به منظور سنجش درجه آسيب پذيري اجتماعي-اقتصادي از فرمول پيشنهادي مي بار و والدز  بهره گرفته شد و براي بررسي همگرايي نظرات كارشناسان و بهره برداران در دو بعد اجتماعي و اقتصادي نيز از آزمون هاي آماري من وايت ني و تي استيودنت مستقل با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده گرديد.   نتايج: نتايج پژوهش نشان داد از بين عوامل اجتماعي، پارامتر ويژگي هاي جمعيت شناختي بهره برداران با مقدار 17/46 بيشترين تاثير را بر ميزان آسيب پذيري دارد. از بين پارامترهاي اقتصادي نيز، پارامتر ارائه ي نهاده هاي حمايتي با مقدار 17/80 بيشترين تاثير را بر كاهش ميزان آسيب پذيري نشان داد. ميزان آسيب پذيري اجتماعي- اقتصادي در منطقه مورد مطالعه، 7/19 محاسبه گرديد كه نشان دهنده درجه آسيب پذيري زياد بهره برداران عرصه هاي مرتعي مي باشد. نتايج بررسي همگرايي نظرات نشان داد كه اختلاف معني دار بين نظرات كارشناسان و بهره برداران در حوزه پارامترهاي اقتصادي موثر بر آسيب پذيري وجود دارد. مساحت مرتع و محدوديت سامان عرفي مهمترين پارامترهاي اختلافي بين دو گروه بهره برداران و كارشناسان در بعد اقتصادي شناخته شد. همچنين نتايج نشان داد كه بيشترين توافق نظرات كارشناسان و بهره برداران به ترتيب مربوط به پارامتر هاي بيمه دام و ساير بخش هاي توليدي مرتع، درآمد هاي خارج از بهره برداري از مرتع مي باشد. در بعد اجتماعي تفاوت معني داري بين نظرات كارشناسان و بهره برداران يافت نشد. به صورت جداگانه در بعد اجتماعي، پارامتر دسترسي به منابع و دريافت سهل الوصول اطلاعات معني دار شد و به عنوان پارامتري  معرفي گرديد كه دو گروه بيشترين اختلاف نظر را بر آن از نظر تاثير بر آسيب پذيري قائل بودند. نتيجه گيري: با توجه به نتايج ، راهكارهايي چون حمايت از بهره برداران در موقعيت هاي بحراني، سرمايه گذاري هاي نقدي و غير نقدي در امر احيا و بهره برداري از مراتع، آموزش شيوه صحيح بهره برداري در راستاي معيشت پايدار، برنامه ريزي به جهت افزايش توافق بين بهره برداران و افزايش مشاركت آنان در زمينه احيا و بهره برداري صحيح از مراتع جهت كاهش آسيب پذيري مراتع پيشنهاد مي گردد. نتايج همگرايي نظرات بهره برداران و كارشناسان نشان داد كه ذهنيت بهره برداران و كارشناسان بر پارامترهاي اقتصادي اثرگذار بر آسيب پذيري متفاوت است. نتيجه مهم اين پژوهش، آشكار شدن نيازمندي به ارتقاء شناخت دست اندركاران دولتي از پارامترهاي آسيب رسان بر معيشت بهره برداران مرتع در مناطق با جغرافياي خشك است. همچنين توسعه مراتع نيازمند بازنگري در عوامل اقتصادي كاهنده آسيب به معيشت بهره برداران محلي است.