تاثير عوامل فيزيوگرافيك و برخي خصوصيات فيزيكوشيميايي خاك بر ذخيره كربن آلي خاك در مراتع حوضه زوجي گنبد همدان

سابقه و هدف :دستيابي به اطلاعات و آمار واقعي از اثر بخشي پروژه هاي آبخيزداري و مرتعداري درنهايت ارزيابي فني و اقتصادي آنها از طريق حوزه هاي معرف و زوجي امكانپذير مي باشد. از آنجايي كه عمليات مديريتي و خصوصيات توپوگرافي تاثير زيادي بر روي نگهداشت كربن در اكوسيستم ها دارد. هدف تحقيق حاضر تعيين ميزان كربن آلي خاك با توجه به تغييرات برخي عوامل توپوگرافي شامل ارتفاع، جهت و درصدهاي مختلف شيب در منطقه مورد مطالعه و اندازه گيري و پهنه‌بندي ميزان كربن قبل از انجام اقدامات آبخيزداري شامل عمليات بيولوژيكي و مكانيكي در بخشي از مراتع حوضه زوجي گنبد همدان مي باشد. مواد و روش ها:  به همين منظور 27 واحد كاري در  بخشي از مراتع زير حوضه نمونه به مساحت 25 هكتار به عنوان منطقه نمونه برداري انتخاب شد. نمونه هاي مركب مشتمل از 5 نمونه خاك از مركز و چهار گوشه پلات هايي به ابعاد10*10 مترمربع و  از عمق 0-10 سانتي متر جمع‌آوري و پارامترهاي ميزان ماده آلي و كربن آلي، بافت، وزن مخصوص ظاهري، هدايت الكتريكي و اسيديته خاك در آزمايشگاه اندازه‌گيري شدند. به منظور انجام تجزيه و تحليل هاي آماري از نرم افزار SAS v9.1 استفاده شد. پس از انجام آزمون هاي نرماليتي، همگني واريانس بروش آناليز واريانسANOVA  بدست آمد.  سپس جهت بررسي ميزان همبستگي و تعيين ارتباط بين متغير هاي مستقل و وابسته (كربن آلي) از ضريب همبستگي پيرسون و آناليز رگرسيون خطي استفاده شد. به منظور ارزيابي تغييرات مكاني كربن آلي خاك و تهيه نقشه پهنه بندي. پس از تست نرمال بودن داده ها ، انواع روش هاي درون يابي بكار رفته و سپس پارامترهاي مؤثر در آنها بهينه شدند. در نهايت، با استفاده از معيارهاي آماري ميانگين مطلـق خطـا  و ريشه دوم ميانگين مربعات خطا  مقدار انحراف داده هاي واقعي با داده هاي برآوردي سنجيده و بهترين روش ميانيابي كربن آلي خاك مشخص گرديد. نتايج:  نتايج تحقيق نشان داد پارامترهاي فيزيوگرافي شامل شيب جهت و ارتفاع فقط جهت شيب اثر معني داري بر ميران كربن آلي خاك سطحي داشته اشت (05/0≥p). به‌طوري‌كه جهت شيب شمالي به ترتيب داراي بيشترين ميزان كربن و ماده آلي (8/46 و 55/87 تن/هكتار) و جهت شيب جنوبي به ترتيب داراي كمترين ميزان كربن و ماده آلي (0/9و 22/77 تن/هكتار) مي باشد. مراتع منطقه مورد مطالعه از لحاظ زمان بهره برداري جزو مراتع ييلاقي‌ ست كه بطور متوسط داراي 45% پوشش گياهي است. تيپ اصلي مراتع منطقه عمدتا Astragalus spp. وspp. Stipa، است كه با توجه به مطالعه اثرات ويژگيهاي توپوگرافيك اين حوزه، فقيرترين پوشش در جهت شيب جنوبي مشاهده شد كه خود از عوامل مهم كاهش ذخيره كربن آلي در شيب جنوبي است. نتايج  بهينه سازي، روش هاي زمين آماري با استناد به آماره هاي خطاي جذر ميانگين مربعات(RMSE)و ميانگين مطلـق خطـا (MAE) نشان داد براساس روش كوكريجينگ ساده  از بين ساير روش ها داري خطاي كمتري مي باشد. و تهيه نقشه پهنه بندي كربن نشان از توزيع مكاني ضعيف و ميزان پايين ترسيب كربن در منطقه مي باشد. نتيجه‌گيري: نتايج حاصل از آناليزهاي آماري در اين تحقيق حاضر نشان كربن آلي خاك منطقه تحت تاثير پارامترهاي فيزيوگرافي حوضه قرار ندارد، اما تغييرات ميزان كربن آلي و ماده آلي خاك نسبت به تغييرات جهت شيب معني‌دار بود. تغييرات كربن آلي منطقه در جهات شيب، تحت تاثير تغييرات پوشش گياهي و عمق خاك قرار گرفته است. كاهش پوشش گياهي شيب جنوبي بمعني كاهش ورودي كربن آلي به خاك است. هرچند كه بالاترين ميزان كربن آلي خاك سطحي در شيب شمالي منطقه نيز بميزان 8/46 تن/هكتار برآورد شده است كه ميتوان گفت كه حوزه آبخيز گنبد در مجموع از لحاظ كربن آلي فقير است.