مدل سازي ساختاري تبيين اثرات بوم گردي مبتني بر نگرش جامعه محلي (مطالعه موردي: مراتع ييلاقي بلده نور-استان مازندران)

سابقه و هدف: بوم گردي در مراتع علاوه بر ايجاد اشتغال و افزايش، مانع از خروج سرمايه‌هاي انساني و مادي از جوامع محلي مي‌گردد كه البته با اثرات مثبت و منفي همراه مي‌باشد. با توجه به وجود محدوديت‌ها و مشكلات متعدد در منطقه مورد مطالعه از جمله فقدان زمينه هاي اشتغال مؤثر، بالا بودن نرخ بيكاري و پايين بودن درآمدها، بررسي آثار اقتصادي- اجتماعي بوم‌گردي به‌عنوان مهم‌ترين بعد از اثرات بوم گردي مي تواند در رفع اين مشكلات گامي مؤثر بردارد. لذا هدف از پژوهش حاضر بررسي اثرات مستقيم و غيرمستقيم مثبت و يا منفي اقتصادي–اجتماعي، زيست محيطي ناشي از بوم گردي بر جوامع محلي است. مواد و روش ها: تحقيق حاضر در مراتع ييلاقي بلده نور استان مازندران، شهرستان نور، بخش بلده و 55 كيلومتري جاده اصلي هراز (آمل- تهران) واقع شده است. مراتع منطقه ييلاقي بوده و داراي مالكيت مشاعي-شورايي است. مطالعه حاضر جزء تحقيقات توصيفي-تحليلي است كه با استفاده از داده‌هاي منتج از پرسشنامه تكميل شده از سرپرستان خانوار و شوراي اسلامي روستاها انجام شده است. به منظور احتساب قابليت اعتماد (پايايي) پرسشنامه از پرسشنامه پيش آزمون و محاسبه ضريب اعتبار (كرونباخ آلفا) استفاده شد. روايي محتوايي پرسشنامه نيز با نظرخواهي از اساتيد مرتبط با موضوع تأييد شد و سپس با استفاده از مصاحبه، مشاهده و تكميل ميداني پرسشنامه ها به گردآوري داده ها اقدام گرديد. متغيرهاي اصلي استخراج و پرسشنامه نهايي به روش نمونه‌گيري تصادفي با انتساب متناسب از 214 نفر از جوامع محلي 9 روستاي حريم مراتع مورد مطالعه جمع‌آوري شد. در پرسشنامه متغير هاي مختلفي از جمله ويژگي هاي اجتماعي - اقتصادي بهره‌ برداران، ويژگي هاي فني مراتع و ديگر عوامل تأثيرگذار بر توانمندي جوامع محلي با استفاده از روش تحليل مسير مدلسازي شود. روش تحليل مسير به به منظور بررسي اثرات مستقيم و غيرمستقيم متغيرهاي مستقل بر متغير وابسته مورد استفاده قرار گرفت. در بررسي چگونگي روابط بين متغيرهاي پنهان پژوهش بر يكديگر، روش مدلسازي معادلات ساختاري بكار رفته است. نتايج: نتايج حاصل از نظرات پاسخگويان نشان داد گروه سني 75-50 سال داراي بيشترين فراواني (49/2 درصد) بوده است. بيشتر افراد پاسخ دهنده داراي تحصيلات زيرديپلم (كم‌سواد و بي‌سواد) بوده و از فراواني 81/8 درصد برخوردار بوده است. كمترين فراواني (0/5 درصد) متعلق به افراد داراي فوق ليسانس يا بالاتر بود. متغيرهاي مستقل در مجموع قادر به تبيين 69 درصد از واريانس كل اثرات بوم‌گردي بودند. مجموع آثار مستقيم و غيرمستقيم بعد اجتماعي (0/43) و اقتصادي (0/37) به ترتيب اثرگذارترين عوامل مثبت بر ارزيابي آثار بوم‌گردي بوده و پس از آن به ترتيب سابقه كار، درآمد و عامل زيست محيطي تأثير منفي بر جوامع محلي داشتند. لذا عامل اجتماعي به عنوان مهم‌ترين و اثرگذارترين متغير مدل ساختاري تحليل هم به لحاظ ميزان و هم به لحاظ مسيرهاي اثرگذاري، بازتابي از احساس خوب جامعه محلي از ورود گردشگران و شكل‌گيري ارتباطات اجتماعي بين افراد است. علاوه بر آن مي‌تواند تأثير خوبي بر وضعيت اقتصادي منطقه بويژه رفع مشكل بيكاري فصلي نيز داشته باشد. از اينرو آثار اجتماعي و متعاقب آن آثار مثبتي كه بوم‌گردي بر تنوع معيشتي جوامع محلي دارد، به اندازه‌اي تأثيرگذار است كه موجب افزايش مشاركت و انسجام اجتماعي افراد براي همكاري در كسب منافع بوم‌گردي مي‌گردد. نتيجه گيري: با توجه به نتايج تحقيق، عامل اجتماعي بيشترين اثرگذاري را در توانمندي جامعه محلي داشت. لذا به منظور توانمندسازي هر چه بيشتر جوامع محلي منطقه بلده نور، لازم است حمايت و پشتيباني جامعه محلي را با تقويت مولفه‌هايي همچون بهبود كيفيت زندگي، آگاهي مردم نسبت به ارزش مراتع، آشنايي با حقوق اجتماعي، علاقمندي مردم به فرهنگ و سنت‌هاي قديمي، شهرت بيشتر روستا ، تشويق و توسعه مشاركت فرهنگي و اجتماعي مردم، كمك به حفظ، نشر و تقويت فرهنگ بومي و محلي، كاهش مهاجرت ، ايجاد فرصت اشتغال براي زنان روستايي، آشنايي گردشگران و افراد محلي با انواع گردشگري، تمايل روستاييان به مشاركت بيشتر را فراهم نمود.