اثر تغيير پوشش‌هاي گياهي جنگلي به مرتع بر فعاليت‌هاي فلور و فون خاك بخش كوهستاني كينج نوشهر

سابقه و هدف: فلور و فون خاك نقش بسزايي در چرخه عناصر غذايي و پايداري اكوسيستم دارند. به‌دليل اهميت اين موجودات خاكزي و نقش آن ها در اكوسيستم هاي مختلف و همچنين با توجه به اين كه تنوع و تراكم اين موجودات به عنوان شاخص مناسبي براي ارزيابي كيفيت رويشگاه كاربرد دارد مطالعه آن ها از اهميت زيادي برخوردار است. بر همين اساس، پژوهش حاضر با هدف بررسي تغييرات فعاليت موجودات خاكزي در نتيجه تغيير پوشش هاي گياهي از جنگل به مرتع در مناطق كوهستاني شمال كشور مورد توجه قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: بدين منظور، در منطقه كينج نوشهر يك رويشگاه جنگلي با غالبيت گونه لور (Carpinus orientalis Miller.)، رويشگاهي با غالبيت وليك (Crataegus microphylla C. Koch.) - زرشك (Berberis integerrima Bunge.)، رويشگاه مرتعي با پوشش غالب Stachys byzantina و رويشگاه مرتعي با پوشش غالب Rhamnus pallasii مورد توجه قرار گرفت. به منظور بررسي اثرات پوشش هاي گياهي جنگلي و مرتعي بر مشخصه هاي مختلف خاك، پس از بررسي‌هاي اوليه و بازديد‌هاي ميداني، بخش هايي از اراضي فوق الذكر انتخاب شد كه به صورت پيوسته با هم بوده و حداقل اختلاف ارتفاع از سطح دريا، حداقل تغيير درصد و جهت شيب در آن ها مشاهده شد. از هر يك از اين رويشگاهها تعداد 12 نمونه خاك به آزمايشگاه انتقال داده شد. بخشي از نمونه هاي خاك پس از هوا خشك شدن از الك 2 ميلي متري عبور داده شد (براي آزمايش هاي فيزيكي و شيميايي) و بخش ديگر نمونه هاي خاك بلافاصله پس از نمونه برداري تا زمان انجام آزمايش (به منظور سنجش مشخصه هاي ميكروبي) در داخل سردخانه اي با دماي 4 درجه سانتي گراد نگهداري شدند. نتايج: بيشترين مقادير زي‌توده درشت ريشه به پوشش جنگلي Carpinus  و تيپ گياهيBerberis  - Crataegus  اختصاص داشت، در حالي كه پوشش جنگليCarpinus  داراي بالاترين مقادير زي‌توده ريزريشه بوده است. تعداد و زي‌توده اپي ژئيك ها و آنسئيك ها تفاوت آماري معني داري را در بين پوشش هاي گياهي نشان ندادند. بيشترين جمعيت اندوژئيك ها، جمعيت كل كرم هاي خاكي، كنه ها، پادمان ها، نماتدها، پروتوزوئرها، باكتري ها و قارچ ها در پوشش جنگليCarpinus  مشاهده شد. پوشش جنگلي Carpinus  و تيپ گياهي Berberis  - Crataegus داراي بيشترين مقادير تنفس پايه، زي‌توده ميكروبي كربن، زي‌توده ميكروبي فسفر و آنزيم آريل سولفاتاز بوده اند. بيشترين مقادير تنفس برانگيخته خاك در تيپ گياهي Berberis  - Crataegus  و بيشترين مقادير زي‌توده ميكروبي نيتروژن، آنزيم هاي اوره آز، اسيدفسفاتاز و اينورتاز در پوشش جنگلي Carpinus  مشاهده شد. در هر حال، تغييرات جمعيت هاي فلور و فون در ارتباط با تغييرات ساير مشخصه هاي فيزيكي و شيميايي خاك تحت پوشش هاي گياهي مورد مطالعه مي باشد. در همين راستا، پوشش جنگلي Carpinus و تيپ گياهيBerberis  - Crataegus داراي بالاترين مقادير رطوبت و پايداري خاكدانه هاي خاك بوده، در حالي كه بالاترين مقادير حرارت خاك به تيپ هاي گياهي Rhamnus و Stachys اختصاص داشت. بيشترين مقدار جرم مخصوص ظاهري و كمترين مقدار تخلخل خاك در تيپ گياهي Rhamnus مشاهده شد. بيشترين و كمترين مقادير pH و هدايت الكتريكي خاك، به ترتيب، در پوشش جنگليCarpinus  و تيپ گياهي Berberis  - Crataegus مشاهده شد. بيشترين مقادير نيتروژن خاك به پوشش جنگليCarpinus  و تيپ گياهي Berberis  - Crataegus تعلق داشته و بالاترين مقادير C/N خاك به پوشش هاي گياهي Stachys و Rhamnus اختصاص داشت. پوشش جنگلي Carpinus داراي بالاترين مقادير فسفر قابل جذب، پتاسيم قابل جذب، منيزيم قابل جذب و نيتروژن آلي ذره اي بوده اند، در حالي كه بالاترين مقادير كلسيم قابل جذب و كربن آلي ذره اي به پوشش جنگلي Carpinus  و تيپ گياهي Berberis  - Crataegus تعلق داشت. تحليل مؤلفه هاي اصلي حاكي از آنست كه پوشش جنگلي Carpinus  شرايط مساعدي را براي فعاليت انواع موجودات خاكزي، فون و فلور خاك فراهم مي آورند. نتيجه‌گيري: در حالي كه تخريب جنگل و تبديل آن به پوشش هاي گياهي مرتعي منجربه كاهش فعاليت فلور و فون، فعاليت هاي ميكروبي و آنزيمي خاك گرديد. نتايج اين پژوهش مؤيد حفاظت از پوشش هاي جنگلي در اكوسيستم هاي كوهستاني (كه رويشگاه‌هايي حساس و شكننده محسوب مي شوند) جهت افزايش شاخص‌هاي كيفيت خاك مي باشد.