مقايسه كاربري مرتع حفاظت شده با اراضي كشاورزي اصلاح شده در توليد رواناب و رسوب (مطالعه موردي: بخشي از حوزه رودخانه مِرِگ، كرمانشاه)

سابقه و هدف: خاك مراتع در مناطق كوهستاني به دليل دارا بودن مواد آلي فراوان همواره براي تبديل به اراضي زراعي مورد توجه بوده است. تحقيقات نشان مي دهد كه در تغيير كاربري اراضي مرتعي و اجراي عمليات زراعي مي تواند باعث افزايش فرسايش خاك وايجاد رواناب شود. بنابراين استفاده از انواع اصلاح كننده ها به عنوان يك راه كار مناسب و مطلوب مي تواند باعث كنترل هدر رفت خاك در اين اراضي شود. اين مطالعه، با هدف بررسي و مقايسه تأثير تغيير كاربري اراضي در مرتع و تاثير اصلاح كننده هاي آلي بر كاهش توليد رسوب، رواناب و هدررفت خاك در يكي از زيرحوزه هاي رودخانه مرگ انجام گرديد. مواد و روش ها: پژوهش حاضر در يكي از زيرحوزه هاي رودخانه مرگ در پنج كيلومتري استان كرمانشاه انجام شد. اين حوزه يكي ازسرشاخه هاي رودخانه كرخه و از مهم ترين زير حوزه هاي رودخانه قره سو است. ميانگين بارندگي ساليانه معادل 458.59 ميلي متر و دماي متوسط ساليانه آن 13.89درجه سانتي گراد است. بررسي تأثير تغيير كاربري اراضي و اصلاح كننده هاي آلي (كودگوسفندي و كمپوست زباله شهري) بر توليد رسوب، رواناب و هدر رفت كربن در دو كاربري مرتع و كشاورزي، در سطح پلات هاي يك در دو مترمربع به مدت دو سال (سال هاي 1398 و 1399) مورد ارزيابي قرار گرفت. در سال اول نمونه ها از پلات هاي فرسايشي بدون دست خوردگي جمع آوري گرديد اما در سال دوم دو اصلاح كننده (كود گوسفندي و كمپوست زباله شهري) هركدام به مقدار 1.5 كيلوگرم به پلات هاي كاربري زراعي اضافه گرديد. اصلاح كننده ها در اول خردادماه اضافه شدند و تا اولين بارندگي فصل پاييز حدود چهار ماه فرصت كافي براي فعل و انفعالات شيميايي و تاثيرگذاري بر ويژگي هاي خاك وجود داشت. نمونه هاي رواناب و رسوب و هم چنين نمونه هاي خاك در اطراف پلات ها در آزمايشگاه آناليز شده و حجم رواناب، مقدار رسوب معلق و درصد كربن آلي رسوبات و  ويژگي هاي فيزيكي و شيميايي خاك اندازه گيري شد. نتايج: بافت خاك در هر دو كاربري يكسان و از نوع لومي رسي بود. اما از نظر ميزان كربن آلي دو كاربري داراي تفاوت معني داري (در سطح 95 درصد) بوده و اين پارامتر در كاربري مرتع بيش از دو برابر كاربري كشاورزي است. بر اساس نتايج در سال اول نمونه برداري مقادير حجم رواناب، وزن رسوب، اتلاف كربن طي پنج رخ داد بارندگي در كاربري كشاورزي 83، 90 و 87 درصد بيشتر از كاربري مرتع به دست آمد. در سال دوم نمونه برداري، پلات هاي مستقر در اراضي كشاورزي با اصلاح كننده هاي خاك تيمار شده و تاثير آن ها مورد بررسي قرا گرفت. با وجود اين كه استفاده از اصلاح كننده هاي خاك باعث كاهش 20 درصدي رواناب و كاهش 31.68 و 13.13 درصدي مقدار و غلظت رسوب در اراضي كشاورزي شد، اما ميزان اين پارامترها هم چنان در كاربري مرتع به ترتيب 67، 95، و 72 درصد كمتر به دست آمد. داده ها هم چنان حاكي از بالاتر بودن 71 درصدي هدررفت كربن آلي در كاربري كشاورزي نسبت به مرتع بود. نتايج به دست آمده در اين تحقيق نشان داد كه اصلاح كننده ها در كاهش هدررفت آب و خاك موفق بوده و از بين آن ها تيمار كود گوسفندي در مهار رواناب و رسوب بهتر از كمپوست عمل كرده است. نتيجه گيري: به طور كلي نتايج به دست آمده در اين تحقيق نشان داد كه اصلاح كننده ها توانسته اند در كاهش هدررفت آب و خاك موفق عمل كنند و از بين آن ها تيمار كود گوسفندي در مهار رواناب و رسوب بهتر از كمپوست عمل كرده است. اما هيچ كدام نتوانسته اند اثر تخريب خاك ورزي در اين شيب را تا حد كاربري مرتع كاهش دهند. اين امر نشان دهنده نقش و اهميت حفاظتي كاربري مرتع در كاهش تخريب خاك و هدررفت آب است.