شناسايي عوامل دروني و بيروني و تحليل راهبردي مديريت پايدار مراتع شهرستان كلاله از نگاه دست اندركاران نهادي با استفاده از مدل SWOT

سابقه و هدف: مراتع به عنوان اساسي ترين بستر توسعه پايدار محيط زيست و پديده هاي بوم شناختي به شمار مي روند و علاوه بر نقش قابل‌توجه در توليد و توسعه پايدار روستايي، در جلوگيري از تخريب و فرسايش خاك، ذخيره آب هاي زيرزميني و غيره نقش اساسي دارند. در ساليان اخير مراتع ايران به دليل تخريب و انهدام توسط تغييرات اقليم و پديده خشكسالي و نيز فشار چرا در وضعيت مطلوبي به سر نمي برند. بنابراين ارائه راهبردها و استراتژي هاي مؤثر در مديريت و پايداري مراتع ضروري به نظر مي رسد و به ثبات و پايداري در عرصه هاي مرتعي به‌ويژه در بلندمدت منجر خواهد شد. در اين تحقيق، با استفاده از تحليل SWOT، استراتژي و راهبردهاي توسعه پايدار مراتع شهرستان كلاله در استان گلستان مورد بررسي قرار گرفت. مواد و روش ها: در اين تحقيق با توجه به اهداف كاربردي مطالعه، از روش پيمايشي و اسنادي به منظور جمع آوري داده ها و اطلاعات استفاده شد. جامعه آماري تحقيق حاضر شامل كارشناسان خبره و آشنا با موضوع مورد مطالعه در اداره كل منابع طبيعي استان گلستان و شهرستان كلاله بودند. از روش نمونه گيري غيرتصادفي هدفمند به منظور انتخاب كارشناسان استفاده شد به‌طوري كه 26 كارشناس در انجام اين پژوهش همكاري و مشاركت داشتند. پس از طراحي سؤالات پرسشنامه در قالب طيف ليكرت و تائيد روايي با استفاده از نظر كارشناسان و متخصصين مربوطه، از ضريب آلفاي كرونباخ براي تعيين سطح پايايي پرسشنامه استفاده شد. مقدار اين ضريب برابر با 0.84 به دست آمد كه نشان از پايايي و قابليت اعتماد مناسب پرسشنامه داشت. به منظور تجزيه و تحليل داده ها و تعيين مهم ترين نقاط قوت، ضعف، تهديد و فرصت ها از مدل SWOT استفاده شد. مدل SWOT يكي از ابزارهاي مهم و قوي مديريت استراتژيك است كه در فرآيند تجزيه و تحليل هاي محيطي و دروني و خلق استراتژي هاي متناسب با شرايط محيطي و دروني به كار برده مي شود. در تحليل SWOT ، عوامل دروني )قوت ها و ضعف ها) و بيروني (فرصت ها و تهديدها) مورد بررسي قرار گرفت و سپس استراتژي و راهبردهاي توسعه پايدار مراتع طرح گرديد. نتايج: طبق نتايج تحقيق حاضر، ميانگين سن كارشناسان مشاركت‌كننده در پژوهش، 41.3 سال و ميانگين سابقه كاري آن‌ها 13.1 سال بود كه بيش از نيمي از آن‌ها داراي تحصيلات فوق‌ليسانس بودند. مطابق يافته ها، وسعت زياد عرصه هاي مرتعي با ضريب وزني 0.0498 مهم ترين نقطه قوت مراتع كلاله از ديدگاه كارشناسان مي باشد و پس از آن به ترتيب، برخورداري از دانش بومي جهت احيا و حفاظت مراتع و تمايل بهره برداران به مشاركت در اجراي طرح ها و مديريت مراتع قرار داشتند. اما مهم ترين نقطه ضعف مراتع، نظام دامداري سنتي و متكي به علوفه مرتع با ضريب وزني 0.0486 است و پس از آن به ترتيب حضور دامدار غيرمجاز در مراتع و كاهش سطح تحت تملك هر دامدار در مرتع و كاهش درصد حضور گياهان كلاسI  و ميزان توليد مراتع قرار داشتند. طبق يافته ها، توسعه ديدگاه استفاده چندمنظوره از مراتع مهم ترين فرصت توسعه پايدار مراتع كلاله از ديدگاه كارشناسان است. مهم ترين تهديد در اين زمينه نوسانات اقليمي و كاهش منابع آبي در مراتع مي باشد. امتياز نهايي عوامل دروني و خارجي به ترتيب برابر 2.569 و 2.102 بدست آمد كه نشان دهنده غالب بودن قوت ها بر ضعف ها و تهديدها بر فرصت ها است. بدين ترتيب استراتژي توسعه پايدار مراتع منطقه موردمطالعه بر اساس تحليل سوات، استراتژي رقابتي (ST) تعيين شد. نتيجه‌گيري: با توجه به يافته هاي اين مطالعه، برنامه ريزي قانوني و تشويقي براي جذب سرمايه گذاري بخش خصوصي با توجه به پتانسيل هاي مراتع (بوم گردي، گياهان دارويي، محصولات متنوع دامي)، بالفعل كردن استفاده چندمنظوره از مراتع، بازنگري در قوانين و مقررات و افزايش بودجه ادارات منابع طبيعي و بهبود امكانات زيرساختي، آموزشي و درماني در مناطق روستايي به‌عنوان راهبردهاي رقابتي در نظر گرفته شدند. بر اساس نتايج تحقيق پيشنهاد مي شود در راستاي بهبود مشاركت جوامع محلي در مديريت پايدار مراتع، اقدامات لازم از طريق برگزاري كارگاه ها و كلاس هاي آموزشي و ترويجي صورت بگيرد و همچنين با تهيه و تدارك امكانات موردنياز، شرايط توسعه منطقه، سرمايه گذاري بخش خصوصي و تنوع سازي معيشت روستاييان فراهم گردد.