تحليل مهم ترين مشكلات مراتع و ارائه راهكارهاي مديريتي از ديدگاه بهره برداران و كارشناسان (مطالعه موردي: مراتع چهارباغ استان گلستان)

سابقه و هدف: حفاظت از مراتع و ممانعت از تخريب اين منابع باارزش، نيازمند عزم و تلاش جدي و اقدامات مناسبي است كه استفاده پايدار و مديريت جامع و يكپارچه مراتع فراهم گردد و اين اقدامات و برنامه ريزي ها بايد به گونه اي باشد كه بهره برداري بهينه و پايدار از مراتع در كنار رفع نيازها و شرايط بهره برداران صورت گيرد. شناخت مشكلات و چالش ها و متعاقبا ارائه راهكارهاي مديريتي در مراتع، زمينه استفاده از پتانسيل ها و كاركردهاي مختلف در عرصه هاي وسيعي از اكوسيستم هاي مرتعي را فراهم كرده و دستيابي به توسعه پايدار مراتع را تسهيل خواهد كرد. اين تحقيق با هدف شناخت و اولويت بندي مهم ترين مسائل و مشكلات عرصه هاي مرتعي منطقه چهارباغ استان گلستان و ارائه راهكارهاي مديريتي از ديدگاه بهره برداران و كارشناسان انجام شده است. مواد و روش ها: اين پژوهش بر اساس هدف انجام تحقيق، كاربردي و از نظر ماهيت، توصيفي-تحليلي بود و با استفاده از روش پيمايشي و اسنادي به گردآوري داده ها مي پردازد. جامعه آماري اين پژوهش شامل كارشناسان خبره و آشنا با موضوع مورد بررسي در استان گلستان و بهره برداران مراتع منطقه مورد مطالعه بود. حجم نمونه به روش نمونه گيري در دسترس و غيرتصادفي تعيين شد و تعداد 31 نفر كارشناس و 38 نفر بهره بردار در انجام اين پژوهش همكاري و مشاركت داشتند. پس از طراحي سؤالات پرسشنامه و تاييد روايي با استفاده از نظر كارشناسان و متخصصين مربوطه، براي تعيين سطح پايايي از ضريب آلفاي كرونباخ استفاده شد كه براي پرسشنامه بهره برداران و كارشناسان به ترتيب برابر 81 و 0.83 به دست آمد كه نشان از پايايي مناسب پرسشنامه ها داشت. به منظور شناخت مشكلات و مسائل موجود و ارائه راهكارها، با تكميل پرسشنامه توسط بهره برداران و كارشناسان و استفاده از ضريب شاخص اهميت (I) و فرايند تحليل سلسله مراتبي (AHP)، نتايج بدست آمده امتيازدهي و اولويت بندي شدند. چنانچه مقدار اثر خيلي زياد و زياد به عنوان عوامل تاثيرگذار شناسايي شدند. فرايند تحليل سلسله مراتبي يكي از جامع ترين سيستم هاي طراحي شده براي تصميم گيري با معيارهاي چندگانه است كه با استفاده از نرم افزار Expert choice وزن و اهميت هر معيار مشخص مي شود. نتايج: با توجه به ضريب اهميت (Iindex)، مقدار اثر در طيف ليكرت و همچنين وزن هر مشكل، خشكسالي و كمبود بارش با مقدار شاخص اهميت (98.3) و وزن (0.088)، عدم پرداخت خسارت توسط دولت در مواقع حادثه و خشكسالي (بيمه نبودن دام و مرتع) با مقدار شاخص اهميت (83.3) و وزن (0.072) و تصميم گيري فقط توسط مسئولين و عدم مشاركت بهره برداران با مقدار شاخص اهميت (80) و وزن (0.066) به ترتيب مهم ترين مشكلات و مسائل موجود بوده و بيشترين مقدار شاخص اهميت و وزن را به خود اختصاص دادند. از نظر كارشناسان، چراي بي رويه و تعداد بيش از حد دام مهمترين مشكل و مسئله و بيشترين مقدار شاخص اهميت (81.7) و وزن (0.077) را به خود اختصاص داده است. پس از آن به ترتيب چراي زودرس و خارج از موقع با شاخص اهميت (80) و وزن (0.076) و خروج نابه هنگام دام با شاخص اهميت (75.8) و وزن (0.072) قرار دارند. در راهكارهاي ارئه شده بر اساس ديدگاه بهره برداران و كارشناسان، مديريت چراي دام و اعطاي تسهيلات براي خريد علوفه بخصوص در موقع خشكسالي بيشترين مقدار شاخص اهميت (88.7) و بيشترين وزن (0.114) را به خود اختصاص داد و پس از آن به ترتيب آموزش بهره برداران به منظور كسب درآمد و اشتغال زايي از پتانسيل هاي گياهان دارويي، صنعتي و خوراكي منطقه و همچنين افزايش درآمد بهره برداران از طريق اعطاي اعتبارات و وام جهت خريد كندو و زنبورداري قرار دارند. نتيجه‌ گيري: با توجه به نتايج تحقيق، دلايل تخريب و مشكلات موجود در مراتع مذكور طبق نظر بهره برداران و كارشناسان به چهار دسته اصلي خشكسالي و در نتيجه كمبود منابع آب، ضعف مديريت چراي دام، ضعف سازماني و نبود قوانين و مقررات پيشگيرانه و مسائل اقتصادي و كمبود درآمد بهره برداران تقسيم بندي كرد. همچنين راهكارهاي مديريتي ارائه شده در اين تحقيق را مي توان در ابعاد كلي مقابله با خشكسالي و كمبود بارش، اشتغال زايي و استفاده چندمنظوره از كاركردهاي مختلف درقالب شركت هاي تعاوني، رعايت اصول مديريت چراي دام و رعايت قوانين و مقررات وضع شده توسط مجريان طبقه بندي و تفكيك كرد. در نهايت با توجه به ديدگاه هاي غالبا مشترك بهره برداران و كارشناسان، مي توان با اطمينان بيشتري نتايج حاصل از ارائه مسائل و مشكلات و همچنين راهكارها را پذيرفت.