پيش‌‌بيني گستره كنوني و آينده گونه Ferula ovina تحت دو مدل هشدار اقليمي (Rcp4.5 و Rcp8.5) در رويشگاه‌‌هاي مرتعي البرز جنوبي، استان قزوين

سابقه و هدف: تغييرات اقليمي در دو دهه اخير، يك موضوع جدي بوده است و بسياري از مطالعات، بر روي جنبه‌‌هاي مختلف آن متمركز شده‌‌اند. از اينرو، ضرورت دارد كه رويشگاه‌ ‌بالقوه گونه‌‌‌هاي ‌‌شاخص مرتعي، در حال ‌‌حاضر و سال‌‌هاي ‌‌آينده، تحت مدل‌‌هاي هشدار اقليمي، مشخص گردد. در اين ارتباط، بايد بررسي شود كه آيا افزايش دماي حادث‌ ‌شده، اثر مثبت بر حضور گونه‌‌ها در محل‌‌هاي پراكنش خواهد داشت يا اثر منفي. مواد و روش‌‌ها: براي اين منظور، از 19 متغير زيست اقليمي و سه متغير‌‌ فيزيوگرافي و مدل رگرسيون لجستيك، براي تعيين كميت تغيير اقليم در سه دهه آينده (سال 2050) و بررسي دقيق اثرات آن بر تغيير گستره گونه Ferula ovina ، استفاده شد. نقشه‌‌هاي خروجي نيز با احتمال رخداد بين صفر تا يك، به چهار طبقه گروه‌‌بندي شد. اين گروه‌‌ها، رويشگاه نامناسب (0.25-0)، رويشگاه تقريبا مناسب (0.5-2.5)، رويشگاه با تناسب بالا (0.75- 0.5) و رويشگاه با تناسب خيلي ‌‌بالا (1-0.75) را نشان مي‌‌دهد. در نهايت، با استناد به ضرايب متغيرهاي اقليمي و توپوگرافي در روابط رگرسيوني، متغيرهاي موثر براي گستره كنوني و آينده گونه F.ovina، معرفي گرديد. نتايج: بر مبناي نتايج؛ از بين متغيرهاي اقليمي و توپوگرافي، تنها شاخصه‌‌هاي مرتبط با ميانگين دماي گرم‌ترين فصل (BIO10) و ميانگين دماي سردترين فصل (BIO11)، بر پراكنش گونه F.ovina، موثر شناسايي شد. مقادير شاخصه‌‌ها، با سخت‌‌تر شدن شرايط اقليمي، افزايش مي‌‌يابد. طي سه دهه آينده، تحت سناريوهاي ملايم‌‌تر (Rcp4.5) و بدبينانه (Rcp8.5)، ميانگين دماي سالانه 2.6 تا 3.0 درجه سانتي‌‌گراد، افزايش خواهد داشت. ارتفاع رويشگاه‌‌هاي مناسب آن نيز، 60 تا 162 متر بيشتر خواهد شد. در نتيجه، سطح رويشگاه مناسب، در واكنش به تغييرات اقليمي كمتر مي‌‌شود. تحت سناريوي‌‌هاي اقليمي، 15 درصد از رويشگاه‌‌هاي مناسب خود را در سال 2050، از دست خواهد داد و رويشگاه‌‌هاي نامناسب فعلي نيز، 48 درصد افزايش خواهد يافت. در مجموع؛ تغيير اقليم و افزايش شاخصه‌‌هاي دمايي، باعث گسترش عمودي و حركت گونه F.ovina به سمت عرض‌‌هاي جغرافيايي بالاتر، خواهد شد. اين موضوع، بيانگر آن است كه طي سه دهه آينده، ميزان حضور گونه‌‌ F.ovina، در رويشگاه‌‌هاي منطقه، كاهش مي‌يابد و خطر حذف آن از اكوسيستم‌‌هاي البرز جنوبي، مشهود هست. نتيجه‌‌گيري: با توجه به نتايج، انتظار مي‌رود تغييرات بزرگي در پراكنش اين گونه همراه با تغييرات اقليمي، رخ دهد. اين تغييرات، به‌‌گونه‌‌اي است كه مي‌‌تواند شرايط اقليمي مناسب را براي زندگي اين گونه، محدود كند. بنابراين، براي بهبود شرايط، كنترل تخريب رويشگاه گونه F.ovina، از طريق مديريت چراي دام و جلوگيري از تغيير كاربري مراتع، توصيه مي‌‌شود. به‌‌طور كلي، بايد در رويشگاه‌‌هاي مذكور، رويكرد حفاظتي اعمال شود. در چنين شرايطي، مي‌توان اميدوار بود كه تغييرات اقليمي، به‌‌خودي خود، نتواند اين گونه ارزشمند را بيش از حد، تضعيف يا حتي به‌‌طور كامل از فلور منطقه، حذف كند و شايد سازگاري‌هاي فيزيولوژيكي، فنولوژيكي و مورفولوژيكي اين گونه، به مبارزه با تغييرات اقليمي، كمك كند. از اينرو، ضمن حفاظت آن در داخل رويشگاه، لازم است براي حفاظت آن در خارج از رويشگاه نيز تدابيري انديشيده شود. در اين راستا، جمع‌‌‌‌آوري بذور و ذخيره آنها در بانك ژن منابع طبيعي، معرفي اكوتيپ‌‌هاي برتر و متحمل به خشكي و داراي صفات ساختاري و عملكردي بهتر و تهيه بذور پر بنيه از آنها، كشت آنها در قطعات كوچك يك هكتاري در باغ‌‌هاي گياهشناسي و كلكسيون‌‌هاي گياهي و نهايتا مرتعكاري آنها در رويشگاه‌‌هاي داراي وضعيت ضعيف، از ملزومات اساسي حفاظت در خارج از رويشگاه است.