ارزش اقتصادي گونه آنغوزه در منطقه درونه بردسكن استان خراسان رضوي

سابقه و هدف: مراتع علاوه بر نقش بسيار مهمي كه در پايداري اكوسيستمهاي طبيعي دارند، به علت داشتن گياهـان دارويـي- صنعتي متنـوع نقـش مهمـي در تـأمين نيازهاي دارويي و اقتصادي كشور ايفا مي نمايند. ايجاد فرصتهاي مناسب سرمايه گذاري براي توليد بيشتر اين گياهان حائز اهميت بوده و لازم است در اين زمينه پژوهشهاي گسترده اي انجام شود. در واقع فهم ارزش اقتصادي بسياري از خدماتي كه اكوسيستم هاي مرتعي در اختيار بشر قرار مي دهند موجب شفافيت و تصميم گيري دقيق در زمينه كاربري مراتع شده و كار آمد تر شدن اقدامات حفاظتي را در بر خواهد داشت. در اين مطالعه، بررسي اقتصادي برداشت شيرابه گونه آنغوزه به عنوان يكي از گياهان مهم دارويي و صنعتي در 3 رويشگاه بردسكن- خراسان رضوي- طي سالهاي 1394- 1398بررسي مي شود.مواد و روش ها: طي مطالعات صرايي و پيمايش هاي انجام شده و با استفاده از نقشه توپوگرافي منطقه به مقياس۱:۵۰۰۰۰ اقدام به مشخص ساختن رويشگاه هاي مستعد بر روي نقشه مذكور شد. در اين رويشگاه ها بهره برداري مرسوم به شيوه سنتي كه شامل سه مرحله اصلي علامتگذاري، كول كني برداشت (تيغ زني) بود، انجام پذيرفت. به منظور برآورد تعداد بوته قابل بهره برداري و در نهايت برآورد محصول و با توجه به اندازه نمونه 100 متر مربعي، در سطح كل رويشگاه 30 پلات بصورت تصادفي برداشت گرديد. با آماربرداري هاي انجام شده در هر رويشگاه تعداد بوته ها در هر طبقه تراكمي در هكتار طبق فرمول كوكران، تعيين و از اين بين ۷۵ درصد عنوان بوته هاي مجاز جهت بررسي اقتصادي برداشت گونه آنغوزه درنظر گرفته شدند. و ۱۰ درصد به عنوان افت بوته كسر شد. فلور گونه هاي چندساله بوته اي و درختچه اي رويشگاه ها نيز مورد بررسي قرار گرفت. در ادامه  ميزان محصول قابل استحصال آنغوزه به تفكيك رويشگاه ها در سال محاسبه شد. براي بررسي و ارزيابي اقتصادي پروژه ها معيارهاي ارزيابي اقتصادي ارزش حال و آينده، ارزش حال خالص و نسبت فايده به هزينه، پس از محاسبه ارزش ريالي درآمد و هزينه ها، جهت تحليل اقتصادي برداشت آنغوزه بررسي شد. نتايج : با توجه به برآوردهاي انجام شده متوسط شيره و كشته سالانه هر پايه بر اساس تعداد بوته هاي مجاز به بهره برداري و 10 درصد افت، به ترتيب 6 و 25 گرم لحاظ شد. متوسط برداشت تعداد بوته قابل بهره برداري آنغوزه در سال، 2800 پايه و متوسط ميزان برداشت سالانه كارگر، طي ۸۵ روز كاري 70 كيلوگرم بدست آمد. هزينه كارگري جمع آوري محصول با احتساب تعداد كارگر مورد نياز در يك دوره 5 ساله (16698 نفر)، 10،019،022 هزار ريال برآورد مي شود. در مجموع هزينه احياء و كپه كاري در بخشهايي از رويشگاه ها (6/506 هكتار) 5/1052461هزار ريال محاسبه شد. نيز كل هزينه حمل و جمع آوري و نگهداري محصول در يك دورپنج ساله مبلغ85/118997هزار ريال برآورد گرديد. در كل هزينه هاي بهره برداري در طول يك دوره پنج ساله معادل33,371,984,000 ريال برآورد شده است. بنابراين درآمد كل (سود خالص) معادل .100, 413, 554, 66ريال محاسبه مي شود. بر مبناي سود صحرايي و سرمايه گذاري بهره بردار، ۷۵ درصد از سود خالص به عنوان سهم بهره بردار و ۲۵درصد از درآمد كل -معادل 525,103,388,67 ريال- سهم دولت، به عنوان بهره مالكانه در نظر گرفته شده است. و با توجه به تعداد كل خانوار منطقه (438)، سرانه سالانه خانوار معادل 34,388,200 ريال مي باشد. درآمد خالص پروژه با در نظر گرفتن نرخ تنزيل 47 ميليارد ريال مي‏باشد. نرخ بازگشت سرمايه 222 درصد مي‏باشد و نشان مي‏دهد به ازاي هر 100 ريال هزينه، 222 ريال سود نصيب بهره‏بردار مي شود. نرخ بازده داخلي پروژه 322 درصد و نسبت منفعت به هزينه نيز 3/3 (بدون تنزيل پول) بدست آمده است كه نشان مي‏دهد به ازاي هر واحد هزينه 3/3واحد درآمد بدست مي آيد.  بررسي نرخ بازده داخلي و نرخ بازگشت سرمايه نشان مي‏دهد كه بهره برداري پايدار از مراتع كاملا اقتصادي بوده و منافع بهره برداران را تامين مي‏نمايد. نسبت منفعت به هزينه نشان ميدهد كه اگر هزينه هاي توليد تا كمتر از 3/3 برابر وضعيت فعلي نيز افزايش يابد، پروژه اقتصادي است. نتيجه گيري: مشاهده مي شود كه ارزش حال سرمايه گذاري مثبت است و از بعد كلان در بخش كشاورزي و منابع طبيعي مي تواند توجيه اقتصادي لازم را داشته باشد. نرخ بازده داخلي اين پروژه، نرخ تنزيل 20 درصد براي بهره بردار و نسبت منفعت به هزينه آن نشان مي دهد كه پروژه مورد نظر با توجه به عمر مفيد محاسباتي،از نظر اقتصادي براي بهره بردار و سرمايه گذار قابل قبول بوده و پذيرفته مي شود. به طور كلي، در اين مطالعه بررسي مسائل بهره برداري اصولي از رويشگاه هاي آنغوزه خيز و دوام و بقاي اين گونه براي نسل هاي آينده دنبال مي شد كه ضمن رعايت مسائل زيست محيطي و تامين اشتغال زايي در منطقه، جلوگيري از مهاجرت روستاييان را به همراه دارد.