عوامل اقتصادي موثر بر مهاجرت روستا به شهر مرتعداران در استان اردبيل

سابقه و هدف: مهاجرت عبارت است از حركت افراد از يك منطقه اكولوژيكي به منطقه ديگر كه ممكن است به صورت موقت يا دائمي باشد. مهاجرت يك مكانيسم انتخابي است كه از نظر اقتصادي، اجتماعي، تحصيلي و ويژگي‌هاي جمعيتي، افراد و خانواده‌ها را تحت تأثير قرار مي‌دهد و پديده مهمي است كه مورد توجه بسياري از برنامه ريزان اقتصادي به خصوص در كشورهاي در حال توسعه قرار گرفته است. با توجه به شرايط نسبتا متفاوت در نواحي روستايي استان اردبيل، در اين تحقيق پنج شهرستان (در داخل هر شهرستان 5 حوزه آبخيز شامل چندين روستا) انتخاب شدند و عوامل اقتصادي موثر بر مهاجرت روستا به شهر مرتعداران مورد بررسي قرار گرفت. مواد و روش‌ها: تحقيق حاضر در استان اردبيل در سال 1399 انجام شد. در ابتدا پنج شهرستان اردبيل، نير، نمين، سرعين و كوثر در نظر گرفته شدند و سپس در هر شهرستان يك حوزه آبخيز انتخاب شد. در گام بعد در حوزه آبخيز كفتارق اردبيل 4 روستا، در حوزه آبخيز سقزچي‌چاي نمين 3 روستا، در حوزه آبخيز درويش‌چاي سرعين 9 روستا، در حوزه آبخيز ليكوان‌چاي كوثر 9 روستا و در حوزه آبخيز سياهپوش نير 8 روستا) به عنوان جامعه آماري انتخاب شدند. در مجموع، جامعه آماري شامل مرتعداران 5 حوزه آبخيز و 33 روستا در استان اردبيل بود. روش تحقيق از نوع توصيفي- تحليلي و ابزار جمع‌آوري اطلاعات پرسشنامه، مشاهده، مصاحبه‌ حضوري و آمارهاي جمعيتي روستاها بود. پرسشنامه شامل برخي ويژگي‌هاي توصيفي روستا، ساكنان روستا و همچنين 15 شاخص اقتصادي بود. بر اساس فرمول كوكران حجم نمونه 372 نفر برآورد شد. سپس، سهم هر حوزه آبخيز از حجم نمونه كل مشخص شد و در گام بعد از طريق مصاحبه عميق و تكميل پرسشنامه، اقدام به جمع‌آوري اطلاعات شد. در تحليل داده‌ها، به‌منظور استخراج خصوصيات جامعه آماري از آمار توصيفي و براي بررسي وضعيت كلي شاخص‌هاي اقتصادي موثر بر مهاجرت مرتعداران از آزمون t تك نمونه استفاده شد. همچنين، براي اولويت بندي مهم‌ترين مؤلفه هاي موثر در مهاجرت، آزمون فريدمن و براي بررسي تفاوت بين روستاييان از نظر شاخص‌هاي اقتصادي موثر بر مهاجرت از آزمون كروسكال-واليس استفاده شد. نتايج: نتايج نشان داد كه 0.3 درصد پاسخگويان با كمترين فراواني شغل اصلي كشاورزي و 85.5 درصد با بيشترين فراواني به‌طور مشترك شغل اصلي دامداري و كشاورزي داشتند. ميانگين درآمد در بخش كشاورزي برابر با 167.6 ميليون ريال و در بخش دامداري برابر با 309.1 ميليون ريال است. درآمد در بخش دامداري نزديك به دو برابر درآمد در بخش كشاورزي است، اين موضوع نشان مي‌دهد كه اقتصاد مرتعداران منطقه مورد مطالعه بيشتر وابسته به دامداري و مرتعداري است. ميزان تمايل به مهاجرت روستا به شهر 70.42 درصد بهره‌برداران، در سطح نسبتا بالا و بالا بوده است. همچنين، نتايج نشان داد كه مهم‌ترين شاخص‌هاي اقتصادي موثر بر مهاجرت روستا به شهر به‌ترتيب عدم علاقمندي نسل جوان به استمرار و گسترش فعاليت هاي كشاورزي و دامداري (ميانگين رتبه=9.78)،  فرصت هاي اقتصادي بيشتر و دسترسي به مشاغل با درآمد بالاتر در شهر (ميانگين رتبه=9.56) و نابرابري امكانات شهر و روستا و خدمات رفاهي و معيشتي (ميانگين رتبه=8.88) بودند. نتيجه‌گيري: به‌طور كلي، با توجه به اينكه مولفه‌هاي اقتصادي از تاثيرگذارترين عوامل مهاجرت روستا به شهر هستند، مي‌توان با توسعه اقتصادي نواحي روستايي، توجه به نيازهاي مرتعداران و به‌ويژه نسل جوان، كاهش نابرابري درآمد، افزايش عدالت اقتصادي، افزايش جذابيت مشاغل روستايي، توسعه زيرساخت‌ها، بهبود امكانات رفاهي، ايجاد اشتغال پايدار در روستاها سبب كاهش مهاجرت روستا به شهر و حتي مهاجرت معكوس شهر به روستا شد.