ميراث پيشافلسفي يونان باستان و تأثير آن در فرجام‌نگري زرتشتي

كهن‌‌ترين مكاشفات آخرت‌‌شناسانۀ دين زرتشت را مي‌‌توان در سروده‌‌هاي خود زرتشت يعني در گاهان بازيافت كه در آن تصويري از آينده با دورنمايي روشن از پيروزي راستي بر دروغ به شرح آمده است. هرچند بنا به سرشت مكاشفه‌‌اي اين متن، آيندۀ به تصوير درآمده در آن، به‌شكلي محتوم و جبري توصيف شده است، بااين‌وجود، تأكيد اصلي زرتشت در اين پيروزي بر ابزار اختيار يا گُزيداري بشر است. درحقيقت، روشن‌‌ترين فهم از انديشۀ زرتشت پيشرفت و تعالي سير اخلاقي است كه در نتيجۀ آن بشر با اختيار خود راستي را گزينش مي‌‌كند. پس از متون گاهاني اوستا و نيز بخش‌‌هاي كوتاهي از اوستاي نو، مستقل‌‌ترين روايات از مكاشفات آخرت‌‌شناسانۀ اين دين را مي‌‌توان در متون پهلوي بازيافت. نكتۀ شايانِ توجه آنكه، مكاشفات روايت‌‌شده در اين متون در تصويري كاملاً متضاد با انديشه‌‌هاي زرتشت، آينده‌‌اي تاريك و رو به تباهي از سرانجام بشر ارائه مي‌‌دهند كه در بخشي از آن متون، اين تباهي با بن‌‌مايۀ نماديني از فلزات به تصوير درآمده است. اين دوگانگي در توصيف سرانجام در سنت دين زرتشتي بي‌‌ترديد نشان از تحول در سرشت فكري و ساختار انديشۀ فلسفۀ تاريخ دين زرتشتي دارد كه تحت‌تأثير دگرگوني‌‌هاي سياسي و اجتماعي دنياي مزديسنان و مواجهۀ دين زرتشتي با انديشه‌‌هاي ديگر رخ‌ داده است. بر اين مبنا، مسئلۀ اصلي اين پژوهش واكاوي در چگونگي تحول در انديشه‌‌هاي مكاشفه‌‌گرايانۀ دين زرتشت و به‌ويژه خاستگاه بن‌‌مايۀ تقسيم اعصار با بن‌‌مايۀ فلزات در متون متأخر دين زرتشتي است. اين پژوهش ضمن بررسي و تأمل در متون و منابع دين زرتشتي و آثار يوناني و رومي به اين نتيجه دست مي‌‌يابد كه با دگرگوني‌‌هاي سياسي و فروپاشي حكومت هخامنشيان و تسلط حكومت مقدوني بر سرزمين مزديسنان، آثار مكاشفه‌‌گرايانۀ دين زرتشتي براي تبيين و توجيه موقعيت پيش‌‌آمده، تكوين و تطور يافتند. اين روايات با استفاده از بن‌‌مايه‌‌ها و آثار مكاشفه‌‌گرايانۀ رواقي- هلني ازجمله متون سيبولايي كه در آن تصويري رو به تباهي از سرانجام بشر ارائه داده است، وضعيت آشوبناك جامعۀ مزديسني را پس از سقوط هخامنشيان توجيه‌پذير و دريافتني كردند.