بررسي سبك شناسانۀ حروف اضافه و معاني آن‌ها در قصايد خاقاني

هدف اين مقاله، بررسي سبك‌شناسانۀ حروف اضافه در قصايد خاقاني است. حروف اضافه با توسّع معنايي گسترده‌اي كه دارند به عنوان يكي از سازه‌هاي تأثيرگذار زبان، نقش تعيين كننده‌اي در هويت بخشيدن به ساير عناصر زباني از جمله اسم‌ها، فعل‌ها، صفت‌ها و قيدها دارند. پرداختن به معاني گوناگون حروف اضافه در ساخت‌هاي مختلف كه نوعي ساختارشكني نحوي و ويژگي سبكي به شمار مي رود نيز از اهداف اين پژوهش است. بدين منظور با مطالعۀ قصايد خاقاني، مواردي كه از حيث نوع كاربرد داراي اهميت و سازگار با موضوع بحث ما بود، استخراج شد و براساس لايۀ نحوي سبك‌شناسي مورد بررسي قرار گرفت. نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد كه خاقاني براي حروف اضافه همچون ساير عناصر زبان اهميت خاصي قائل است و تنوع معنايي آن‌ها را پيوسته مدنظر دارد؛ كاربرد حروف را از حوزۀ دستور زبان تا حوزۀ بلاغت و بديع ارتقا داده و آن‌ها را از عناصري تقريباً خنثي به سازه‌هايي كليدي و بي جايگزين تبديل كرده ‌است. همچنين در استفاده از حروف اضافه، آزادي عمل خاص و منحصربه فردي دارد كه از جملۀ اين موارد مي‌توان به كاربرد «به» در معني «از»، «در» به جاي «بر» و «به» به جاي كسرۀ اضافه اشاره كرد. نهايتاً نمونه‌هاي نادري از كاربرد حروف اضافه در ديوان خاقاني وجود دارد كه امروزه تنها در گويش مناطق خاصي از ايران ديده مي‌شود و در زبان معيار نشاني از آن‌ها نيست؛ مثل كاربرد «از» به جاي «به».