مكانيسم ابصار و خطاي حسي در نظر خواجه نصيرالدين طوسي

چگونگي رؤيت شيء و رخ دادن خطاهاي حسي از پرسش هاي پيش رو در هر نظام معرفتي ازجمله در معرفت شناسي طوسي است. اهميت اين مسئله به اين دليل است كه حواس و داده هايشان آغازگر فرايند تحقق يافتن معرفتي يقيني نسبت به اشياء هستند. در اين مقاله سعي مي شود در بخش اول، ديدگاه خواجه نصيرالدين طوسي دربارۀ نحوۀ ابصار بررسي گردد؛ سپس در بخش دوم با تمايز نهادن ميان احساس و ادراك حسي و بررسي قواي ادراكي چگونگي و محل وقوع خطا ازنظر وي تبيين گردد. بنابر يافته هاي تحقيق در بخش اول، طوسي را بايد از فيلسوفان معتقد به خروج شعاع دانست اما نه خروج به معناي رايج آن. بر همين اساس خطاي حسي نيز از منظر او معنا ندارد. لكن اين به معني نفي خطاهاي ادراكي نيست. در بخش دوم، اين نظر طوسي با لحاظ دو رويكرد سلبي و ايجابي بررسي مي شود. او در نگاه سلبي معتقد است خطا در مرحلۀ احساس بصري، رخ نمي دهد و بنابراين محسوس به معناي داده هاي حس كه از طريق اندام هاي حسي حاصل مي شود عاري از خطا است؛ زيرا ابصار به واسطۀ خروج شعاع محقق مي شود. در رويكرد ايجابي نظر وي اين است خطا به ادراك حسي و داوري عقل بازمي گردد و تحت تأثير قوۀ خيال رخ مي دهد. به تعبير ديگر منشأ وقوع خطا، در تطبيق دادن محسوس با واقعيت خارجي است كه اين امر در حيطۀ فعل عقل است. بدين ترتيب گرچه عقل در معرض لغزش و خطا است اما اين مسئله به معناي بي اعتباري معرفت نخواهد بود.