بررسي بلاغي - اجتماعي تصاوير شعر «مه» احمد شاملو، مطابق الگوي فركلاف

مسألۀ اين پژوهش بينِ‌رشته‌اي، مختصّات (چگونگي و چرايي) تصاوير شعر «مه»، اثر احمد شاملو، در ارتباط با متغيّرهاي درون‌متني و برون‌متني است و هدف آن، تحليل بلاغي - اجتماعي تصاوير اين شعر است. براي اين منظور از نظريّۀ تحليل گفتمان انتقادي نورمن فركلاف استفاده شد. جنبه‌هاي بلاغي تصاوير در سطح توصيف، بافت موقعيتي تصاوير در سطح تفسير و ابعاد اجتماعي - سياسي (بافت كلان) تصاوير در سطح تبيين تحليل شد. مطابق با روش فركلاف در همۀ سطوح به بافت و ابعاد و كاركرد ايدئولوژيك تصاوير توجّه شد. شعر مه ساختاري نمادين دارد. تصاوير، شامل تعدادي تشبيه، استعاره، حس‌آميزي، كنايه و ايهام است. شعر، بازنمايي وضعيت يك بيابان - دريا در يك «شب مه‌آلود» است. دو تصوير فراگير در شعر وجود دارد؛ يكي تشبيه وضعيت معلّق سياسي – اجتماعي ايرانِ پس از كودتا به شب و ديگري تشبيه جامعۀ گرفتار در اين شرايط، به بياباني/ دريايي كه هنوز نمرده و به ظهور تغييرات مثبت اميدوار است. تصوير بزرگ شعر، فضاي بسته و ناروشن سياسي - اجتماعي ايران است كه در نماد شب مه‌آلوده و بيابانِ مانندشده به دريا بازنمايي شده است. بافت موقعيتي تصاوير شامل «ارتباط با بافت متني گفتمان، مختصّات زماني و واقعي مؤثّر بر سرايش و تصويرسازي شعر و بافت موقعيتي سياسي و اجتماعي» است. كاركرد ايدئولوژيك تصاوير عبارت است از: غيرطبيعي‌سازي وضعيت سياسي جامعه و گفتمان حاكم و طبيعي‌سازي گفتمان مبارزه و مقاومت. مفهوم اين شعر اوضاع اجتماعي و سياسي ايران در اوايل دهۀ 30 از نگاه روشنفكران تحوّل‌خواه است كه براثر تضادّ بين نيروهاي سياسي و اجتماعي داخلي و خارجي به وجود آمده و جامعه را در وضعيتي نامشخّص از بهبود وضعيت تا بدتر شدن آن رها كرده است.