واكاواي مفاهيم «تعريض» و سويه‌هاي مختلف آن

با وجود اهميت و گستردگي كاربرد «تعريض» به‌عنوان بياني غيرمستقيم و تأمّل‌برانگيز، به‌ويژه در آثار ادبي، بلاغيون متقدّم و متأخّر در آثار خويش، تنها به تعريفي كوتاه از آن، ‌همراه با ذكر چند شاهد بسنده كرده‌اند. در اين پژوهش كوشيده‌ايم ضمن نقد و تحليل تعاريف مذكور و اشاره به برخي از نارسايي‌هاي آن‌ها، تعريف جامع‌تري از تعريض ارائه دهيم كه فاقد كاستي‌هاي تعاريف پيشين باشد. همچنين با نگاهي تحليلي، از دو ويژگي «موقعيت زماني و مكاني» و «ساخت و ماهيت جملۀ تعريضي» سخن به ميان مي‌آوريم كه در ويژگي‌ نخست، شرايط و احوال گوينده و مخاطب مورد بررسي قرار مي‌گيرد و در ساخت جملۀ تعريضي نيز به پيوندِ عميق تعريض با علم معاني پرداخته شده و آشكار مي‌شود كه تعريض در ساخت انواع جملات خبري و انشايي، داراي كاركردها و ارزش‌هاي بلاغي هنري متفاوتي‌ است؛ چنان‌كه ميزان غيرمستقيم‌گويي، دريافت تعريض از سوي مخاطب، سهولت در انكار و... در انواع جملات، از سطح يكساني برخودار نيست و سخنوران آگاهانه و با توجّه به موقعيت زماني و مكاني، از جملات متناسب با آن موقعيت بهره مي‌جويند.