كاركردهاي زباني و بلاغي در اشعار انوري

ديوان انوري از جهات مختلفي، به‌خصوص از نظر سبكي و چگونگي كاربرد زبان، حائز اهميت و توجّه است. سروده‌‌هاي او در پنج قالب قصيده، قطعه، غزل، مثنوي و رباعي هستند و آنچه در ديوان وي جلب نظر مي‌كند، تفاوت زباني و شيوۀ بيان او در انواع و قالب‌هاي مختلف ادبي است؛ از اين رو، با وجود اينكه در مجموع اشعار او، مشابهت‌هاي فكري و زباني مشهود است، بايد ويژگي‌هاي سبكي شعر او را در هر قالب، به‌طور جداگانه بررسي كرد. اين نوشتار با روش توصيفي- تحليلي و با استفاده از منابع كتابخانه‌اي و ارائۀ نمونه‌هايي از اشعار مندرج در ديوان انوري، به تفاوت‌هاي سبكي و زباني وي در قالب‌ها و موضوعات شعري و متناسب با مخاطب‌هاي متفاوت پرداخته است. نتايج به‌دست‌آمده از تحليل ويژگي‌هاي سبكي اشعار انوري نشان مي‌دهد او متناسب با موضوع، قالب‌، ممدوح و مخاطب‌، شگردهاي زباني و ادبي متفاوتي را به‌كار برده است. به‌طور كلّي، شعر انوري را در چهار نوع زباني مي‌توان بررسي كرد: 1. زبان متناسب با شعر درباري و مدحي 2. زبان متناسب با پند و اندرز؛ 3. زبان عاميانه 4. زبان تغزّلي و عاشقانه. با قضاوتي منصفانه و دقّت در اشعار انوري، ثابت مي‌شود كه وي از عهدۀ تنوّع قالب‌ها و مضامين و به تناسب آن‌ها، تنوّع زبان و بيان، به‌خوبي برآمده است، لفظ و معنا را متناسب با يكديگر ‌آورده و براي القاي هرچه بهتر ظرايف معنايي، بهترين بهره را از امكانات موجود در زبان برده است. انوري با بهره‌گيري از علوم مختلف، همچون طب، نجوم و منطق و در عين حال، نزديك‌شدن به زبان عامۀ مردم، تجدّدي در زبان شعر به‌وجود آورده است. ديوان شعر او هم تصويري تمام‌قد از شعر درباري و مطابق مقام ممدوح عرضه مي‌كند و هم در سطح عموم مردم زمان خود و متناسب با فهم آن‌ها اشعاري دارد و هم متناسب با حال‌وهواي معشوق و آيين دلدادگي، ابيات مسحوركننده‌اي را شامل مي‌شود.