برجسته‌سازي ادبي جفت‌واژگان (مشابه) در خسرو و شيرين نظامي

نظامي از شگردهاي موسيقايي زيادي براي آراستن خسرو و شيرين، استفاده كرده است. يكي از اين شگردها كه سبب جلوه‌هاي موسيقايي، برجستگي، التذاذ ادبي يا اطلاق سبك فردي شده، جفت‌واژگان مشابه است كه در مجاورت يكديگر استفاده گرديده است. جفت‌واژگاني كه بسامد دارد، تعمّدي و بر محور خرد و انديشه‌مندي استوار است و موجب شده شعر از خاصيت خودكارشدگي متمايز شود. جفت‌واژگان مشابه مجاور به دو صورت جلوه‌گر شده‌اند: تعدادي تحت عنوان صنايع بديع لفظي يا معنوي، از جمله جناس، تكرار و تناسب نام‌هايي به خود اختصاص داده‌اند؛ مانند نُقره و نَقره، نافه و نيفه و تعدادي، ماهيت آوايي مشابه دارند و نام خاصّي از صنايع به خود اختصاص نداده‌اند؛ مانند ارغنوني و ارغواني، خسك و خستگي. در پژوهش حاضر، تمامي ابيات خسرو و شيرين با توجّه به مبحث جفت‌واژگان مشابه، با منابع كتابخانه‌اي واكاوي شده و سپس ابيات واجد شرايط، با محوريت مؤلّفه‌هاي برجستگي، با روش توصيفي - تحليلي، بررسي و طبقه‌بندي شدند. هدف، معرفي ويژگي سبكي، بيان اهميت و بسامد جفت‌واژگان مدّنظر، كاربرد و تأثير آن‌ها در جلوگيري از خودكارشدگي شعر و معرّفي جلوه‌هاي برجستگي‌هاي ادبي خسرو و شيرين است. نتيجۀ حاصل از پژوهش آن است كه حضور جفت‌واژگان مشابه، حضوري نظام‌مند، با كاربردهاي متعدّد و متفاوت است و ايجاد انواع برجستگي، موسيقي و تناليته مترتّب بر انديشه، نظامي را به استفادۀ مكرّر از جفت‌واژگان واداشته است. رويكرد پژوهش كاملاً جديد است و به بيان ويژگي سبكي پرداخته است كه با توجّه به بسامد چشمگير در خسرو و شيرين، تاكنون مغفول مانده و در اين پژوهش، در شاهد مثال‌ها نمايان شده است.