بررسي اثر برخي عوامل ساختمان آبپاش، سامانه آبياري و مديريت آن بر ضريب يكنواختي در آبياري باراني

سابقه و هدف: ميزان يكنواختي توزيع آب در مزرعه تمامي شاخص‌هاي آبياري را از جنبه حفاظت آب و خاك تحت تأثير قرار مي‌دهد. درصورتي‌كه ضريب يكنواختي كم باشد راندمان كاربرد آب كاهش يافته و علاوه بر افزايش تلفات سطحي و عمقي آب، عملكرد محصول هم كاهش مي‌يابد. عوامل مؤثر بر يكنواختي توزيع آب در آبياري باراني به چهار گروه ساختمان آبپاش، سامانه آبياري، مديريت سامانه و عوامل كليماتولوژي طبقه‌بندي مي‌شوند. در اين تحقيق اثر عوامل سرعت چرخش و عامل چرخش آبپاش (ساختمان آبپاش)، ارتفاع پايه آبپاش، فشار كاركرد، آرايش و فواصل آبپاش‌ها (سامانه آبياري)، مدت‌زمان آبياري (مديريت سامانه) در شرايط مزرعه‌اي بر ضريب يكنواختي مورد بررسي قرار گرفت. همچنين قطر ظروف جمع‌آوري آب نيز بر نتايج آزمايش‌ها بررسي شد.مواد و روش‌ها: اين پژوهش در مزرعه‌ تحقيقاتي دانشگاه كردستان واقع در روستاي دوشان شهرستان سنندج انجام شد. در تحقيق حاضر از آبپاش ضربه‌اي كامت مدل R8 و آبپاش توربيني لاكسور استفاده شد. مدل آبياري باراني جهت انجام آزمايشات به روش آبپاش منفرد و بر اساس استاندارد ISO15886-3:2021 انجام شد. محدوده‌اي به مساحت 3600 مترمربع به مركزيت آبپاش شبكه‌بندي مربعي 3×3 متر شد. در هركدام از رئوس شبكه دو مدل ظرف با دو قطر داخلي 80 و 180 ميلي‌متر و ارتفاع 90 و 200 ميلي‌متر به ترتيب، براي جمع‌آوري آب قرار داده شد. فشارهاي مورد آزمايش براي هر دو آبپاش 30 و 40 متر بود. دو مدت‌زمان انجام آزمايش يك و سه ساعت ، دو سرعت چرخش معمولي( 5/1 دور بر دقيقه ) و تند( 5/3 دور بر دقيقه) و دو ارتفاع پايه آبپاش 1 و 2 متري در انجام آزمايشات استفاده شد. در پايان هر آزمايش، حجم آب ظروف جمع‌آوري به‌وسيله استوانه مدرج اندازه‌گيري مي‌شد. تمامي آزمايشات در 3 تكرار انجام شد. همچنين سرعت باد در طول مدت آزمايش، هر 15 دقيقه يك‌بار توسط دستگاه سه‌كاره EXTECH 45158 اندازه‌گيري گرديد. از ضريب يكنواختي كريستيانسن (CU) براي محاسبه يكنواختي توزيع آب آبپاش‌ها، استفاده گرديد. پژوهش در قالب طرح بلوك‌هاي كاملاً تصادفي به‌صورت آزمايش فاكتوريل انجام گرفت. جهت تجزيه‌وتحليل داده‌ها از نرم‌افزارSpss 22 استفاده شد. يافته‌ها: 1- اثر قطر ظروف بر CU معني‌دار نبود. 2- ضريب يكنواختي دو آبپاش، اختلاف معني‌دار دارند 3- اثر آرايش آبپاش‌ها و ارتفاع پايه آبپاش در دو سرعت باد كم و ملايم بر CU معني‌دار نيست. 4- اثر دو سرعت باد كم و ملايم بر CU معني‌دار نبود. 5- اثر فشار كاركرد و فواصل آبپاش‌ها در دو سرعت باد كم و ملايم بر CU، معني‌دار است. 6- اثر مدت‌زمان آبياري بر ضريب يكنواختي معني‌دار است 7- اثر سرعت چرخش آبپاش بر CU معني‌دار بود. نتيجه‌گيري: حداقل قطر ذكرشده براي ظروف جمع‌آوري آب، مطابق استاندارد ISO15886-3، براي شرايط آزمايش‌هاي مطالعه حاضر كفايت مي‌كند. عامل چرخش آبپاش بر ضريب يكنواختي مؤثر است. ضريب يكنواختي آبپاش كامت براي تمامي محصولات زراعي و باغي قابل‌قبول، اما آبپاش لاكسور مناسب محصولات باغي است. با افزايش فشار فقط مي‌توان بخشي از كاهش ضريب يكنواختي ناشي از افزايش فاصله آبپاش‌ها را جبران نمود. افزايش مدت‌زمان آبياري در بهبود ضريب يكنواختي مؤثر است. افزايش سرعت چرخش آبپاش در اثر تعميرات، مي‌تواند بر كاهش ضريب يكنواختي مؤثر باشد.