نقش دين در شرايط جنگ و ثبات دوره فتحعليشاه قاجار

چكيده  دوران نسبتا طولاني حكومت فتحعليشاه قاجار (1212-1250 ه.ق) شاهد تنش هاي سياسي از يك سو و رشد مجدد دين از سوي ديگر بوده است. در سالهاي آغازين سلطنت ثباتي نسبي برقرار شد كه مانند سده هاي پيشين سبب تداوم نقش سنتي دين در تحولات اجتماعي شده بود. با شروع جنگ با روسيه كه بيش از يك دهه طول كشيد كه تنشهاي مرزي با عثماني را نيز در پي داشت، كاركرد دين تغيير يافت و نقش سياسي نويني را تجربه كرد. از اين رو علما آموزه ها و اصول ديني را با توجه به شرايط فوق مورد بازنگري قرار دادند و بر اساس آن مناسبات خود با حكومت را ترتيب دادند. پايان جنگ و شروع مجدد ثبات سياسي، مناسبات دين و سياست را بار ديگر تغيير داد. با توجه به اين مساله بايد ديد مناسبات رهبران ديني با حكومت با در نظر داشتن شرايط ثبات (پيش و پس از جنگ) و دوره جنگ چگونه بوده است؟با توجه به چنين تحولاتي مي توان گفت كه در آغاز حكومت فتحعليشاه و در مرحله اول ثبات، تعامل دين و سياست مسيري آرام را پيمود و علما بيشتر نقش رهبران مذهبي را ايفا كردند اما پس از آغاز جنگ و با به خطر افتادن قلمرو مذهبي، سياستي هم‌گرايانه در پيش گرفتند. با پايان جنگها و بازگشت ثبات، در مناسبات دين و سياست روندي واگرايانه رخ داده است و رويكرد علما در تعامل با حكومت با واكنش هاي انتقادي، اعتراضي و يا حتي بي‌تفاوتي صورت مي پذيرد. اين پژوهش با روش توصيفي – تحليلي بر اساس منابع و مآخذ اين دوره در پي پاسخ پرسش فوق است.علما در دوره اول ثبات و پيش از جنگها واكنش مداراگونه داشتند و در دوره جنگ به عنوان حامي حكومت ظاهر شدند و پس از جنگهاي ايران و روس و تحت تاثير شكست سياسي، راه خود را از حكومت جدا كردند كه مهم ترين نتيجه آن تقويت رويكرد استقرار قدرت در دست فقيه جامع الشرايط و پي ريزي پايه هاي حكومت ديني در دو سده پس از آن بود.