پژوهشي در جغرافياي سياسي آل‌جلاير با تكيه بر ضرابخانه‌ها( 836 - 736 ه. ق )

خاندان ايلكا نويان جلايري، يكي از ايلات بزرگ مغول بودند كه در طي قرون 8 و 9 هجري قمري توانستند حكومت آل جلاير يا ايلكاني را تشكيل دهند و بر قسمت هايي از ايران، آذربايجان و عراق تسلط يابند. آل جلاير در مقايسه با نفوذ سياسي گسترده ايي كه پس از مرگ ابوسعيد ايلخاني به دست آورد كمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. اين پژوهش قصد دارد با تمركز بر اطلاعات سكه شناسي اين دوره به خصوص ضرابخانه ها و تطبيق اين اطلاعات با متون تاريخي، محدوده جغرافيايي و حوزه نفوذ سياسي آل جلاير را بررسي كند. هسته ي اوليه ي اين پژوهش را سكه هاي جلايري نگهداري شده در مجموعه شيخ صفي الدّين اردبيلي و موزه باستان شناسي استان اردبيل تشكيل مي دهد، همچنين به منظور تكميل اطلاعات از ساير منابع سكه شناسي معتبر نيز استفاده شد. نتايج نشان مي دهد كه جلايريان ابتدا توانستند در تبريز اقدام به ضرب سكه كنند و سپس به عراق و ساير قسمت هاي آذربايجان و شرق آناتولي گسترش يافتند. تسلط آل جلاير بر اين مناطق به دليل كشمكش هاي متعدد با آل شجاع و آل تيمور، متوالي نبود. آل جلاير در بيشتر دوره ي حكومت خود بر قسمت هايي از عراق، آذربايجان، اران، خوزستان، شروان و گشتاسبي تسلط داشته اند و در مناطقي مانند ملك روم و عراق عجم براي مدت كوتاهي نفوذ كرده اند. از قدرتمندترين حاكمان اين قوم، شيخ اويس است، وي توانست علاوه بر عراق، بر شمال غرب، غرب و جنوب غرب ايران، بر آسياي صغير و شيروان تسلط يابد. حتي در زمان محدودي، اقدام به ضرب سكه در مناطق مركزي ايران و شهر شيراز كرد. پس از شيخ اويس، نفوذ و قدرت آل جلاير روند نزولي داشت كه در نهايت بازماندگان اين حكومت به منطقه خوزستان محدود شدند.