رابطۀ فضايي متغيّرهاي آب‌و‌هوايي با عملكرد گندم ديم ايران

آب‌‌‌‌و‌‌هوا از عوامل اصلي و تعيين‌‌كننده در كميت و كيفيت توليد محصولات كشاورزي است. در اين پژوهش ارتباط ميان ميانگين ماهانۀ كمينه و بيشينۀ دما و بارش 223 ايستگاه هواشناسي همديد ايران به‌‌‌عنوان متغيّرهاي مستقل با عملكرد گندم223 شهرستان به‌‌عنوان متغيّر وابسته در دورۀ آماري 2000 2017 در دو مقياس زماني ماهانۀ فصل رشد و كل دورۀ رشد واكاوي شد. روابط فضايي با استفاده از روش‌‌هاي تحليل آمار فضايي در نرم‌‌افزار Arc/GIS 10.4.1 استفاده و با به‌كارگيري آزمون خودهمبستگي موران و رگرسيون وزن‌‌دار جغرافيايي آزمون شد. نتايج شاخص موران نشان داد كه توزيع فضايي عملكرد گندم از الگوي خوشه‌‌‌‌اي پيروي مي‌‌كند. تحليل رگرسيون وزن‌‌دار جغرافيايي حاكي از تأثير قابل‌توجه بارش بر عملكرد گندم با تأثيرگذاري 78 درصدي بود. همچنين نتايج نشان‌‌‌دهندۀ اثر مثبت بارش بر عملكرد گندم به‌‌‌ويژه در مناطق گرم و خشك مركزي، شرقي، جنوب‌‌شرقي و جنوبي بود. نتايج نشان‌‌دهندۀ اثر مثبت افزايش دما بر عملكرد گندم در تمام سطح منطقۀ مورد مطالعه بود كه به‌‌تدريج به سمت بخش‌‌هاي جنوبي به تناسب كاهش ارتفاع و افزايش ميزان دما، از شدت اثر آن كاسته شد؛ به‌طوري‌كه اثر افزايش دماهاي روزانه (بيشينه) در مناطق سرد كوهستاني مثبت است؛ در‌حالي‌‌كه با توجه به دماي بالاي مناطق مركزي به شرق و جنوب ايران به‌دليل ايجاد تنش گرمايي در محصول گندم اثر منفي دارد. درمجموع نتايج تحليل رگرسيون وزن‌‌دار جغرافيايي نشان داد كه در مناطق مرطوب و پربارش، افزايش در مقدار دما به مطلوب‌‌تر از افزايش مقدار بارش است، به‌‌طوري‌‌كه با افزايش دما ميزان عملكرد افزايش مي‌‌يابد؛ بنابراين مي‌‌توان گفت در مناطق گرم و نيمه‌گرم كشور افزايش دما همراه با افزايش بارش مي‌‌تواند بر عملكرد گندم اثر مثبت داشته باشد. در اين مناطق بهتر است كشت گندم در ارتفاعات يا در مواقع سرد سال صورت گيرد و با استفاده از سيستم‌‌هاي آبياري تنش خشكي را در مراحل حساس رشد گندم كاهش داد.